Prawoślaz tworzy silne, bogato ulistnione rozgałęzienia, cała roślina w pełni rozwoju sięga około 2 m wysokości. Liście występują w formie sercowatej, jajowatej lub okrągłej, z piłkowanymi brzegami. Są barwy szarozielonej, obustronnie miękko owłosione. Palowy korzeń prawoślazu jest gruby, walcowaty i gładki, o skórce barwy żółtawo-brązowej, z wewnętrznym białym miąższem. Grubość korzeni nieokorowanych wynosi 5–30 mm.
Do czego możemy go wykorzystać?
Surowcem prawoślazu lekarskiego są liście oraz korzenie, pozyskiwane w całości lub w formie okorowanej. Głównym związkiem czynnym są polisacharydy, których zawartość w wysuszonym korzeniu w zależności od fazy rozwojowej i sposobu zbioru sięga 20%. Zgodnie z wymaganiem Ph. Eur.* współczynnik pęcznienia określany jest jako min. 10%. Prawoślaz znajduje zastosowanie w herbatach i syropach używanych w leczeniu kaszlu suchego. Występujący w prawoślazie naturalny śluz tworzy powłokę na podrażnionych tkankach gardła i przełyku, zmniejszając efekt podrażnienia.
Zakładamy plantację
Prawoślaz nie ma wysokich wymagań stanowiskowych i udaje się zarówno na osłoniętych, ciepłych stanowiskach, jak i na skłonach górskich. Nie znosi natomiast gleb ciężkich, podmokłych, a także typowo piaszczystych. Optymalne do jego uprawy są gleby głębokie, lekkie, średnio zwięzłe, dostatecznie próchniczne i zasobne w wapń. Dobrym przedplonem są rośliny okopowe, a także mieszanki na zielony nawóz. Sam prawoślaz jest dobrym przedplonem dla uprawy zbóż. Na to samo stanowisko prawoślaz nie powinien powracać częściej niż co 4 lata. Plantacje prawoślazu są zakładane przez bezpośredni wysiew nasion do gruntu oraz przez wysadzanie rozsady. Ze względu na dobre wschody nasion oraz bujny wzrost roślin, w większości gospodarstw praktykowany jest bezpośredni siew nasion do gruntu z reguły w pierwszej dekadzie kwietnia. Nasiona w ilości 3–6 kg wysiewane są na głębokość 1 cm, w odstępach w rzędzie co 42–50 cm. W sprzyjających warunkach wschody prawoślazu pojawiają się po 10 dniach.
W trakcie wegetacji
Prawoślaz lekarski jest rośliną o stosunkowo niskich wymaganiach pokarmowych. Podstawowe jest nawożenie organiczne przedplonu. Nawozy mineralne, w zależności od rodzaju stanowiska, zaleca się stosować w dawkach:
- 80–100 kg N;
- 60 kg P2O5;
- 150–170 kg K2O/ha.
Nawozy fosforowe i potasowe wysiewa się w pełnej dawce jesienią, natomiast azotowe zwykle w dawce dzielonej – ½ przed siewem, ½ w trakcie pielęgnacji. W drugim roku uprawy zalecane jest stosowanie nawozów potasowych w dawce 60 kg/ha oraz nawozów azotowych w ilości ok. 30 kg/ha. W przypadku zbioru liści celowa jest po każdym pokosie dawka 15–20 kg/ha nawozów azotowych.
Prawoślaz lekarski cechuje się szybkim wzrostem, dlatego zabiegi pielęgnacyjne sprowadzają się w zasadzie do spulchniania gleby w międzyrzędziach w początkowym okresie wzrostu. Wraz z zabiegami spulchniającymi podawane są nawozy azotowe. Przed zimą zalecane jest obredlenie plantacji, celem zabezpieczenia szyjek korzeniowych przed wymarzaniem. Aby zwiększyć plon korzenia, można w drugim roku uprawy przycinać pędy, aby nie dopuścić do kwitnienia i zawiązywania się nasion. Przed zimą uschnięte części rośliny powinny być przycięte i usunięte z plantacji.
Zbiór i suszenie surowca
Zbiór liści prawoślazu należy przeprowadzać w okresie kwitnienia, w dni pogodne, ścinając roślinę na wysokości ok. 50 cm od ziemi. W tym celu najczęściej używane są ścinacze zielonek lub przyczepy samozbierające z kosiarką rotacyjną. Zbiór jest powtarzany w zależności od warunków pogodowych, dwa lub trzy raz w sezonie. Średni plon wysuszonych liści z 1 ha wynosi od 2 do 4 ton w pierwszym roku uprawy i ok. 4 do 6 ton w drugim roku uprawy.
Korzeń prawoślazu zbierany jest najczęściej w drugim roku uprawy, na przełomie września i października. Korzeń wydobywany jest kombajnami do kopania ziemniaków. Przed rozpoczęciem procesu suszenia jest on rozdrabniany na kawałki długości 20–25 cm. Tak przygotowany surowiec jest suszony w temperaturze 40–45°C przez ok.o 24 godz. Plon korzenia z 1 ha wynosi średnio 2,0–2,5 tony.
*Ph. Eur. – European Pharmacopoeia – to farmakopea europejska, zawierająca spis substancji czynnych i podłoży używanych przy sporządzaniu produktów farmaceutycznych w Europie.
dr Rafał Chmielecki
