Jaki zbiór ogórka jest najbardziej ekonomiczny?

Śledząc sprzedaż ogórka w poszczególnych latach, możemy dostrzec, że charakteryzuje ją tzw. huśtawka cenowa. W latach, kiedy uprawa ogórka przestaje być opłacalna, częściej myśli się o zmechanizowaniu zbioru, zwłaszcza że równocześnie brakuje pracowników. Mechaniczny zbiór ogórka wiąże się dzisiaj ze zbiorem jednokrotnym, ponieważ w trakcie zbioru rośliny ogórka ulegają zniszczeniu.

Jak zatem uzyskać skumulowane plonowanie?

Przeanalizujmy kilka czynników. Będziemy korzystać z doświadczeń tych, którzy już na tym temacie „zjedli zęby”, aby nie wyważać już otwartych drzwi. Zasygnalizujemy także skromne spostrzeżenia poczynione na gruncie polskim. W końcu, po zanalizowaniu, zadamy zasadnicze pytanie, czy w naszych krajowych warunkach uprawa na jednokrotny zbiór będzie możliwa w praktyce?

Oceniane cechy

Doświadczenia z uprawą na jednokrotny zbiór, przeprowadzane w innych krajach, opierały się na analizie wielu czynników, ale zawsze decydującym ostatecznie był czynnik ekonomiczny. Trzeba było najpierw przeprowadzić doświadczenia poletkowe z różnymi odmianami, aby sprawdzić, które z nich będą najlepiej nadawać się do mechanicznego zbioru, a także określić moment, w którym jednokrotny zbiór będzie najkorzystniejszy. W tych doświadczeniach opisywano poszczególne cechy roślin, z części poletek zbierano owoce ręcznie, a pozostałą część poletka zbierano maszyną zbierającą. Po ocenie wielkości i jakości plonu można było wyznaczyć odmiany, które najlepiej nadawały się do jednokrotnego zbioru.
Oceniano następujące cechy:

• długość pędu głównego;
• liczbę pędów bocznych;
• liczbę liści;
• siłę ukorzenienia;
• długość owocu;
• średnicę owocu (z tych obliczano stosunek długości do średnicy);
• długość szypułki owocu;
• siłę odrywania owocu od pędu oraz uszkodzenia owocu, jakie mogą powstać podczas odrywania od pędu;
• długość międzywęźli;
• liczbę owoców na węzłach pędu głównego;
• liczbę owoców na węzłach pędów bocznych;
• w jakiej odległości od podstawy rośliny znajdują się owoce na pędzie głównym i na pędach bocznych i jaka jest ich liczba.

W końcu oceniano zebrany plon owoców handlowych oraz przedstawiano udział procentowy poszczególnych frakcji plonu: owoce przerośnięte o średnicy większej niż 5 cm, owoce o średnicy: 2,5–3,5 i 3,5–5 cm (plon handlowy) oraz odpad, na który składały się owoce niekształtne, kawałki owoców i owoce uszkodzone. Ogórki te zbierano na tzw. pikle.

Optymalne cechy

Najlepiej w doświadczeniu plonowały odmiany z dużą liczbą liści, długim pędem głównym 130–146 cm, stosunkowo dużą liczbą pędów bocznych (5–6 na roślinę), średnią siłą ukorzenienia pędu, stosunkiem długości do szerokości owocu od 2,51 do 2,8 (w innym doświadczeniu pokazano, że najlepszy byłby od 2,9 do 3,2), średnią siła odrywania się owocu od szypułki i następującym rozłożeniem owoców na roślinie – pęd główny 70%, a pędy boczne 30%, odległością pierwszego owocu na pędzie głównym od podstawy roślinny ok. 70–80 mm.
W przeprowadzanych doświadczeniach próbowano ustalić także termin zbioru. Po wielu latach badań i stosowaniu różnych metod stwierdzono, że termin zbioru mógłby wyznaczać określony procent owoców ponadgabarytowych, czyli jednokrotny zbiór trzeba wykonać, jeśli udział owoców zbyt małych i zbyt dużych w pobranej ręcznie z pola próbie będzie na poziomie 6%.
W innym doświadczeniu przyjęto, że najkorzystniejszy w sensie ekonomicznym byłby taki jednorazowy zbiór, gdzie procentowy udział owoców o średnicy: do 2,5 cm, od 2,5–3,5 cm, 3,5–5 i ponad 5 cm kształtowałby się w stosunku odpowiednio: 10 : 40 : 40 : 10.
Inną z kolei metodą określenia terminu zbioru było ręczne zebranie owoców z próbnej powierzchni uprawy. Jeśli zebrane owoce osiągnęły średni stosunek długości do szerokości w zakresie 2,5–2,6, można było przystąpić do kombajnowego zbioru. Mimo że w doświadczeniach ze zbiorem jednorazowym najlepiej plonowały odmiany wytwarzające po kilka pędów bocznych, to zauważono, że dla typów w przewadze owocujących na rozwidleniach, trudniej było określić prawidłowy terminu jednokrotnego zbioru mechanicznego.

Jaki realny plon?

W badaniach odmianowych (ponad 20 badanych odmian) plon wahał się od 3 do 15 t/ha dla owoców o średnicy ok. 3,5–5 cm i 0–3 t/ha dla owoców o średnicy ok. 2,5–3,5 cm. Należy zauważyć, że w badaniach nie brano pod uwagę długości ogórka (uprawa na pikle), a owoce o średnicy do 5 cm uznane były za handlowe, niezależnie od ich długości. Podkreślono, że ten rodzaj uprawy był najbardziej uzasadniony ekonomicznie. Natomiast we wnioskach z doświadczeń, gdzie uprawę prowadzono na jednokrotny zbiór maksymalnego plonu małych ogórków, o średnicy od ok. 1,5 do 3,5 cm podano, że realne do uzyskania plony takich ogórków to 6 t/ha. Opłacalność takiej uprawy zależałaby oczywiście od ceny owoców. Zwracano także uwagę na trudności, jakie mogą wystąpić podczas mechanicznego zbioru małych ogórków.

Optymalna obsada

Przeprowadzano także doświadczenia wskazujące optymalną obsadę roślin na polu przeznaczonym do jednorazowego zbioru. Wysiano jedną odmianę, uznaną za odpowiednią do mechanicznego zbioru, w następujących odległościach roślin w rzędzie:

• 2,5 cm;
• 7,5 cm;
• 15 cm i 30 cm.

Do zbioru przystąpiono 55 dni po siewie ogórków w odstępach 15 i 30 cm oraz 60 dni po siewie roślin przypadających w rzędzie co 7,5 cm. Okazało się, że w największym zagęszczeniu (co 2,5 cm w rzędzie) rośliny nie wydały odpowiedniej ilości owoców, aby opłacało się je zbierać mechanicznie. Plony handlowych ogórków w tonach na hektar były następujące: 12,5; 11,5 i 8,5 odpowiednio dla rozstawy: w rzędzie 7,5; 15 i 30 cm.
Ponieważ klimat, w którym przeprowadzano doświadczenie pozwalał na jeszcze jeden wysiew w tym samym sezonie wegetacyjnym, po zbiorze z pierwszego terminu zasiano na tym samym polu tę samą odmianę ogórka, stosując powyższe zagęszczenia roślin w rzędzie. Skracający się dzień spowodował, że rośliny zasiane co 2,5 cm wydały teraz podobny plon do roślin zasianych co 7,5 i 15 cm – około 14 t/ha, a ogórki zasiane co 30 cm dały plon niewiele większy od tego, który zanotowano przy poprzednim terminie siewu.

Kombajn na owoce większe

Maszyny do zbioru ogórka mogą być zaczepiane z tyłu, z przodu ciągnika, a także mogą to być samobieżne maszyny zbierające, czyli kombajny. Konstruktorzy od samego początku zgłaszali problemy ze zbiorem małych ogórków typu korniszon i tzw. konserwa. Małe ogórki „ukrywają się” w przemieszczającej się na maszynie masie roślinnej i z tego względu niełatwo oddziela się je od pędu i powoduje się ich uszkodzenia. Zwracano także uwagę, że nieuszkodzone zewnętrznie owoce miały gorszą jakość w kiszeniu ze względu na stłuczenia.
Obecnie funkcjonują już bardzo wyspecjalizowane kombajny (głównie w USA), o dużej wydajności zbioru, ale wspomnianych wyżej pikli, czyli ogórków określanych w naszych realiach raczej jako duże kwaszeniaki, czy małe ogórki sałatkowe.
Uproszczony schemat maszyny zbierającej przedstawiono na rysunku. Zasada jej działania polega na tym, że podbieracz podrywa rośliny ogórka z owocami, które trafiają na przenośnik łańcuchowy, dalej poprzez rolkę podającą na rolki dociskowe, gdzie oddzielane są owoce od pędów i spadają na przenośnik poprzeczny, a dalej poprzez system przenośników trafiają na przyczepy odbierające owoce z pola.
W maszynach zbierających istotne są:

• prędkość przesuwu masy roślinnej na przenośniku łańcuchowym;
• prędkość obrotowa rolek podających i rolek dociskowych.
  
  

Zwykle elementy te mają odrębne silniki hydrauliczne i własną regulację. Ważna jest także tekstura rolek dociskowych, która powinna być tak dobrana, aby minimalizować uszkodzenia owoców.

Doświadczenie w Nochowie

W przeprowadzonym przez Zakład Hodowlano-Nasienny firmy Plantico w Nochowie doświadczeniu, porównywano ze sobą 12 form ogórka gruntowego. Doświadczenie to zaplanowano do zbioru tradycyjnego, wielokrotnego, ręcznego. Przeprowadzono w sumie 16 zbiorów ogórka, najczęściej co 2 dni. Niekiedy jednak występowały dłuższe przerwy pomiędzy zbiorami podczas dni wolnych od pracy. Można więc było wstępnie ocenić reakcję odmiany na opóźnienie zbioru.

Interesujące było: jaka będzie dla danej odmiany wielkość plonu po dłuższym czasie nieobrywania owoców, jaka będzie jego jakość – w jakim stopniu dla poszczególnych odmian zwiększy się liczba owoców niekształtnych i za grubych. Cechy te, ważne przy wyborze typów przydatnych do jednokrotnego zbioru, warto było już na tym etapie obserwować, zwłaszcza że zbiór koncentrował się na osiągnieciu jak najwyższego plonu owoców konserwowych. 

Wyniki doświadczenia dostępne są w WiOM 2/2022

dr Wojciech Matuszak