W październiku 2017r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przygotowało projekt ustawy o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz niektórych innych ustaw. Projekt został przekazany do konsultacji, ale dotąd nie został jeszcze przesłany do Sejmu RP.
Propozycje zmian
1. Projekt zakłada objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników nowego podmiotu – pomocników rolnika, tj. osób (mających obywatelstwo polskie lub będących uprawnionymi do wykonywania pracy na terytorium RP na podstawie zezwoleń na pracę lub zwolnionych na podstawie przepisów szczególnych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę) pracujących przy zbiorze warzyw i owoców w gospodarstwie rolnika, z którymi ubezpieczony rolnik zawarł nowy rodzaj umowy cywilnoprawnej o pomocy przy zbiorach. Z projektu wynika, że pomocnik rolnika będzie objęty wyłącznie ubezpieczeniem wypadkowym chorobowym i macierzyńskim, w zakresie ograniczonym tylko do jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej, lub rolniczej choroby zawodowej.
2. W projekcie wprowadzono definicję wypadku przy pracy, która będzie miała zastosowanie do pomocnika. Za wypadek przy pracy pomocnika będzie uznawane zdarzenie nagłe wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło podczas wykonywania przez pomocnika rolnika czynności określonych w umowie o pomocy przy zbiorach.
3. Zaproponowano wprowadzenie do ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nowego rozdziału 7a, w którym zdefiniowano pojęcie umowy o pomocy przy zbiorach.
W umowie o pomocy przy zbiorach pomocnik rolnika zobowiązuje się do osobistego świadczenia pomocy przy zbiorach owoców i warzyw w określonym miejscu w gospodarstwie rolnika przez określony okres, a rolnik do zapłaty określonego wynagrodzenia za świadczoną pomoc.
4. W wprowadzonym nowym art. 91a ust. 2 ustawy wymienia się czynności, jakie może wykonywać pomocnik rolnika przy zbiorze owoców i warzyw, których zakres będzie musiał być szczegółowo określony w pisemnej umowie zawartej przed rozpoczęciem świadczenia pomocy.
5. Świadczenie pomocy przy zbiorach (art. 91c ust. 1 projektu) jednemu rolnikowi nie będzie mogło trwać dłużej niż 90 dni w roku kalendarzowym przez jednego pomocnika rolnika, bez względu na liczbę zawartych z tym rolnikiem umów o pomocy przy zbiorach.
Uzasadnienie projektu
Z uzasadnienia do projektu ustawy wynika, że okres opłacania składki przez rolnika za pomocnika będzie krótki, a ryzyko ulegnięcia wypadkowi proporcjonalnie większe w stosunku do osób (domowników) stale pracujących w gospodarstwie rolnym, chociażby z uwagi na brak doświadczenia. Z tego względu wysokość składki będzie odpowiadać trzykrotności kwoty ustalonej w obowiązującej ustawie tj. 3 × 1/3 składki na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie.
Cel proponowanej zmiany
Sadownictwo i ogrodnictwo to działy rolnictwa, w których największy nakład pracy przypada na okres zbiorów. Większość owoców i warzyw wymaga zbioru ręcznego, prowadzonego na otwartym terenie. Plantatorzy potrzebują więc wielu osób do pomocy przy zbiorach. Plantatorzy mają aktualnie kłopoty, aby zatrudnić przy zbiorach osobę mającą obywatelstwo polskie z uwagi na to, że zawierana często umowa o dzieło (która nie powinna być zawierana, bo nie pasuje do charakteru wykonywanej pracy) jest nieoskładkowana, co jest z korzyścią dla plantatora, ale nie daje żadnego zabezpieczenia w razie wypadku osobie pracującej przy zbiorach i co trzeba wyraźnie podkreślić – jest mało płatna. Dlatego sadownicy i ogrodnicy zatrudniają osoby ze Wschodu, głównie z Ukrainy, do których w dużej mierze skierowany jest ten projekt ustawy, o czym świadczy proponowane brzmienie art. 1 ust. 1 pkt 2 projektu ustawy (tj. osób uprawnionych do wykonywania pracy na terytorium RP na podstawie zezwolenia na pracę, ale także zwolnionych z posiadania tego zezwolenia). Wydaje się więc niezbędne uregulowanie kwestii związanych z zabezpieczeniem społecznym pomocników rolnika przy zbiorach w gospodarstwie rolnym w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwłaszcza że gdyby ubezpieczony rolnik zatrudniał te osoby na podstawie umowy zlecenia lub umowy o świadczeniu usług, zapłaciłby wysoką składkę do ZUS, a ponadto musiałby płacić tym osobom minimalne wynagrodzenie za pracę albo minimalną stawkę godzinową, wynikającą z umowy o charakterze cywilnoprawnym. Tak więc zaproponowane wprowadzenie do przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników podmiotu, jakim ma być ubezpieczony pomocnik rolnika (chociaż w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego ograniczonego tylko co do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy), jak i nowej formy umowy o pomocy przy zbiorach, która określa podstawowe prawa i obowiązki stron tej umowy (niemająca charakteru umowy cywilnoprawnej) i nienakładająca na rolnika stosowania minimalnej stawki godzinowej ani minimalnego wynagrodzenia jest – moim zdaniem – ze wszech miar uzasadnione.
Nie można się jednak zgodzić z zawartym w uzasadnieniu do projektu ustawy stwierdzeniem, że pomocnik rolnika będzie podlegał temu ubezpieczeniu tylko przez 90 dni w roku kalendarzowym, a więc okres opłacania składki będzie krótki. Proponowany przepis art. 91c ust. 1 projektu ustawy wyraźnie stanowi, że świadczenie pomocy przy zbiorach jednemu rolnikowi nie może trwać dłużej niż 90 dni w roku kalendarzowym, bez względu na liczbę zawartych z tym rolnikiem umów. Oznacza to, że ten pomocnik może świadczyć pomoc przy zbiorach kolejno innym rolnikom przez kolejnych 90 dni. Tak więc taki pomocnik może być ubezpieczony u kilku rolników od maja do października danego roku, a nawet dłużej, jeśli np. będzie pomagał przy zbiorach pieczarek.
Nie stawiałabym też tezy (wynika z uzasadnienia do projektu), że ryzyko ulegnięcia wypadkowi będzie proporcjonalnie większe w stosunku do osób stale pracujących w gospodarstwie rolnym (rolnika czy też domownika) z uwagi na brak doświadczenia i dlatego wysokość składki będzie odpowiadać trzykrotności kwoty ustalonej aktualnie w art. 8 ust. 3 ustawy o u.s.r., tj. w wysokości 1/3 składki na ubezpieczenie wypadkowe chorobowe i macierzyńskie. Po pierwsze, osoby zwłaszcza z Ukrainy pracowały lub pracują na terenie RP w budownictwie, sprzątają mieszkania – pracują więc fizycznie, a praca pomocnika rolnika ograniczona do ręcznego zbioru owoców lub warzyw (nawet wykonywanej za pomocą noża albo na drabinie), ale bez prac na maszynach rolniczych (przy których jest dużo wypadków), z dużym prawdopodobieństwem nie będzie powodowała licznych wypadków, a jeśli nawet – to będą to wypadki, wskutek których doznany długotrwały uszczerbek będzie niewielki, zwłaszcza po 6 miesiącach jego orzekania od daty wypadku. Po drugie, w projekcie ustawy nie wprowadzono zmiany do art. 8 ust. 3 obowiązującej ustawy co do wysokości opłacania przez rolnika składki za pomocnika rolnika w ograniczonym zakresie co do odszkodowania , o której mowa wyżej.
Dodatkowe zmiany
W przepisach tego projektu ustawy zostały przygotowane zmiany w zakresie ubezpieczenia zdrowotnego i podatku dochodowego od osób fizycznych, które odnosić się będą do pomocników rolnika. Oczywiście, słuszne jest, aby rolnicy za pomocników rolnika opłacali składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości takiej, jaka jest przewidziana za domowników rolnika, prowadzących działalność wyłącznie w zakresie działów specjalnych, tj. podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne będzie stanowić kwota 33,4% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku ogłaszanego przez prezesa GUS. Każdy bowiem pomocnik rolnika, tak jak inni ubezpieczeni, winni mieć zagwarantowana opiekę lekarską.
Inne istotne zmiany
Proponuje się w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników dodać nowy przepis (art. 77a), stanowiący, że ze środków funduszu składkowego mogą być wspierane zadania o charakterze pożytku publicznego na rzecz ubezpieczonych rolników oraz członków ich rodzin w zakresie ochrony zdrowia, działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym, wypoczynku dzieci i młodzieży, ratownictwa i ochrony ludności, rehabilitacji leczniczej o charakterze prewencyjnym. Do uzyskania wsparcia z funduszu składkowego na powyższe działania uprawnione będą organizacje pożytku publicznego, które prowadzą działalność na rzecz rolników, społeczne i zawodowe organizacje rolników oraz związki zawodowe i izby rolnicze.
Proponowany ww. przepis ma pozytywne strony, jak i też jego wprowadzenie może mieć negatywne skutki. Pozytywną stroną jest zapewne m.in. fakt, że fundusz składkowy może finansować ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków na rzecz dzieci ubezpieczonych rolników do 16. roku życia. Pamiętać należy, że fundusz składkowy m.in. tworzy się ze składek rolników na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie. Środki tego funduszu – moim zdaniem – winny być w pierwszej kolejności przeznaczane na świadczenia z tego ubezpieczenia, a więc zasiłek chorobowy i jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rolniczej i rolniczej choroby zawodowej, zwłaszcza że wysokość zasiłku chorobowego z tytułu czasowej niezdolności do pracy dla ubezpieczonego rolnika, domownika od wielu lat pozostaje w niezmienionej wysokości, tj. 10 zł za dzień niezdolności do pracy, podobnie jak jednorazowe odszkodowanie – 700 zł za każdy procent orzeczonego uszczerbku na zdrowiu. Wprowadzenie do ustawy art. 77a w brzmieniu, o którym mowa wyżej (bardzo szeroki zakres) może spowodować, że dotychczasowe środki funduszu składkowego mogą być przeznaczane w dużej mierze na cele i zadania ww. (może nie zawsze trafione), co spowodować może w konsekwencji znaczne jego uszczuplenie.
Ewa Jaworska-Spicak
