Seler w warzywnictwie występuje w trzech formach uprawnych, które są jego odmianami botanicznymi. Najbardziej znany jest seler korzeniowy, który wytwarza bulwiasty korzeń spichrzowy. Jest też seler naciowy uprawiany dla mięsistych ogonków liściowych oraz seler listkowy o cienkich, aromatycznych liściach, stosowanych jako przyprawa. Wszystkie formy są roślinami dwuletnimi. W pierwszym roku wytwarzają organy wegetatywne, a w drugim kwitną i wydają nasiona.
Cechy charakterystyczne
U formy naciowej rozeta liściowa jest bardziej zwarta i wzniesiona niż u selera korzeniowego. Dojrzała składa się z 10–15 w pełni rozwiniętych liści, o długich i mięsistych ogonkach oraz kilku małych liści sercowych. Ogonki, które są używane jako warzywo, mają długość 20–30 cm i szerokość 2–4 cm. Ich wnętrze w całości wypełnia tkanka miękiszowa, nadająca charakterystyczną kruchość i soczystość. Z tej samej tkanki zbudowane jest zgrubienie selera korzeniowego. Roślina ta ma również jadalne liście, które nie mają zastosowania w uprawie towarowej.
Najbardziej zbliżony do selera błotnego jest seler listkowy. Z wyglądu przypomina pietruszkę naciową. Tworzy liście o barwie ciemnozielonej, czasem dzięki zwiększonej zawartości antocyjanów są czerwonawe. Nać, będąca częścią użytkową jest aromatyczna, dlatego pełni w kuchni rolę przyprawową. Co ciekawe, jako przyprawę wykorzystuje się również nasiona tej rośliny, np. do wytwarzania soli selerowej. A nasiona selera są drobne – w 1 g mieści się ich aż 2500–3000 sztuk.
Uprawa tylko z rozsady
W Polsce selery korzeniowy, naciowy i listkowy są uprawiane wyłącznie z rozsady. Termin jej produkcji jest podobny we wszystkich przypadkach. Gotową rozsadę sadzi się pod osłonami w połowie marca, w polu pod folią lub włókniną w połowie kwietnia lub po połowie maja w gruncie bez osłaniania.
Seler ma wysokie wymagania temperaturowe. Nasiona do wschodów potrzebują temperatury oscylującej w okolicach 20–24oC. W momencie pojawienia się kiełków obniża się ją do 18–20oC w ciągu dnia i 16–18oC nocą. Niezbędny jest także dostęp światła, dlatego nasion się nie przykrywa lub przysypuje tylko cienką warstwą podłoża. Okres produkcji rozsady selera trwa około 2 miesięcy. Pierwsze wysiewy w ogrzewanych szklarniach mają miejsce już w styczniu. Rośliny są wtedy gotowe do sadzenia w tunelach foliowych w drugiej połowie marca. Sadzonki z nasion sianych w lutym są przeznaczone do uprawy przyśpieszonej i zalecane jest ich osłanianie folią bądź włókniną. Najczęstszym terminem sadzenia selera w polu jest druga połowa maja, wtedy produkcję rozsady rozpoczyna się w połowie marca. W przypadku selera korzeniowego sadzenie można przeciągnąć jedynie do pierwszych dni czerwca. Natomiast u formy naciowej może trwać ono dłużej, aż do końca lipca, a nawet do początku sierpnia.
Gotowa do wysadzenia rozsada powinna mieć 4–5 liści, a na zbiór pęczkowy 6–7 liści.
Seler listkowy jest rośliną powtarzającą plonowanie (zbiór 2–4 razy). Po skoszeniu liści roślina szybko się regeneruje i wytwarza nowe liście, które są gotowe do zbioru już po 6 tygodniach.
Temperatura i stanowisko
Seler lubi klimat umiarkowany, wilgotny. Najlepiej rośnie w temperaturze 16–24oC. Ma jednak dużą zdolność adaptacji do warunków mniej korzystnych. Zaraz po wysadzeniu na miejsce stałe rośliny wytrzymują nocne przymrozki do –3oC. Natomiast jesienią seler korzeniowy jest odporny na spadki do –5oC. Dłuższe okresy chłodów (2–14oC) sprzyjają jarowizacji, czyli zakwitaniu roślin już w pierwszym roku wegetacji. Szczególnie intensywnie ten proces biochemiczny zachodzi, gdy temperatura utrzymuje się na poziomie 5–8oC.
Najlepszym stanowiskiem do uprawy selera jest stanowisko po roślinach bobowatych, tj. po fasoli, grochu, koniczynie, lucernie, a także po mieszankach strączkowo-zbożowych. Rośliny te pozostawiają glebę w dobrej strukturze i o dużej zasobności w azot. Dobrymi przedplonami są również zboża, warzywa dyniowate (ogórek, cukinia) oraz warzywa o krótkim okresie wegetacji, uprawiane jako przedplon np. rzodkiewka, sałata, szpinak. Seler można sadzić po pomidorach, papryce lub po porach, a także po roślinach kapustnych, tj. po kapuście, kalafiorze, brokule, ponieważ zmniejszają one populację nicieni w glebie.
Właśnie z powodu niszczyka zjadliwego należy unikać zakładania plantacji po marchwi, pietruszce, pasternaku oraz warzywach cebulowych. Szkodnik powoduje bowiem gnicie roślin na polu i w przechowalni. Innym groźnym nicieniem na plantacjach warzyw korzeniowych jest szpilecznik baldasznik. Wyrządza on szkody w postaci ordzawień korzeni. Selera nie powinno się też uprawiać na tym samym polu częściej niż co 4 lata.
Naciowy najbardziej wrażliwy
Spośród trzech form selera najbardziej wrażliwym na okresowy niedobór wody jest seler naciowy. Wymaga on, w zależności od przebiegu pogody, 3–4-krotnego podlania plantacji dawką 20–30 mm wody. Dostarczenie roślinom wody w trakcie wegetacji jest niezbędne do uzyskania produktu wysokiej jakości. Cechy, na które zwraca się uwagę to kruchość, chrupkość i bezwłóknistość. U selera zmagającego się z niedoborami wody w trakcie wegetacji dochodzi do parcenia tkanki miękiszowej, a w konsekwencji do utraty kruchości i chrupkości, staje się on wtedy niesmaczny.
Z kolei seler korzeniowy ma większe wymagania wodne w drugiej połowie wegetacji, gdy rozwija organ spichrzowy. Niedobór wody w tym okresie powoduje rozwój dużej liczby korzeni bocznych kosztem zgrubienia. W przypadku selera listkowego największe zapotrzebowanie na wodę przypada na okres regeneracji, tuż po skoszeniu naci.
Zbiór i przechowanie
Seler korzeniowy na zbiór pęczkowy można zbierać już w fazie 10 liści, czyli po około 6–8 tygodniach od wysadzenia rozsady. Częściej pozyskuje się jednak rośliny, które wytworzą niewielkie zgrubienie. Okres wegetacji selera uprawianego w plonie głównym trwa około 150 dni. Dojrzałe korzenie wykopuje się jesienią, najczęściej w drugiej połowie października.
Forma naciowa nadaje się do konsumpcji w każdej fazie wzrostu. Rośliny uważa się za dojrzałe, gdy ich waga osiągnie 400–600 g. Dzieje się to zazwyczaj po około 3 miesiącach od posadzenia rozsady. Z kolei zbiór selera listkowego polegający na skoszeniu plantacji wykonuje się po 6–7 tygodniach wegetacji.
Czas przechowywania w chłodni jest zróżnicowany. Zdecydowanie dłużej można przechować korzenie, bo w kontrolowanych warunkach do 8 miesięcy. Nie oznacza to jednak, że zebrane ogonki liściowe nadają się tylko do natychmiastowej sprzedaży. Zapewniając optymalne warunki, a więc temperaturę 0–0,6oC oraz wilgotność na poziomie 92–95%, można przechowywać seler naciowy nawet do 8 tygodni. Bardzo ważne jest jak najszybsze schłodzenie produktu. Pozwala to zahamować niekorzystne procesy zachodzące po zbiorze, jak choćby brązowienie miejsc cięcia.
Cechy odmianowe
W przypadku selera korzeniowego duże znaczenie ma barwa i budowa miąższu. Powinien on być biały, bez rdzawych plam i przebarwień antocyjanowych, ale także jędrny, bez objawów gąbczastości czy parcenia. Ważną cechą jest też odporność na jarowizację, czyli pośpiechowatość. Liczy się także przydatność danej odmiany do przechowywania.
Decydując się na uprawę selera naciowego warto pamiętać, że na polskim rynku chętnie kupowane są ogonki o ciemnozielonym kolorze. Podobnie jak przy formie korzeniowej zwraca się uwagę na wrażliwość odmiany na przedwczesne wybijanie w pędy kwiatostanowe. W przypadku zbioru ręcznego ważną cechą odmianową jest liczba odrostów bocznych, które trzeba usuwać. Z kolei przy zbiorze mechanicznym i przeznaczeniu selera do przetwórstwa bardziej liczy się wielkość plonu z hektara.
Selery listkowe, zbierane głównie do sprzedaży pęczkowej oraz jako surowiec dla przemysłu, powinny się cechować wzniosłym pokrojem roślin, ułatwiającym ścinanie naci. Większą przydatność dla przemysłu suszarniczego mają odmiany o cienkich ogonkach liściowych, ponieważ łatwiej się suszą.
Michał Kaliszan
