Z pewnością są jeszcze w Polsce osoby, którym pojęcie „ocieplenie klimatu” kojarzy się jedynie z upalnym latem i bezśnieżnymi świętami Bożego Narodzenia. Zjawisko to jest jednak znacznie bardziej złożone i niesie ze sobą poważne konsekwencje dla całego środowiska producentów warzyw.
Lato w 2018 r. w Europie przeszło do historii jako okres upałów i długotrwałej suszy. Tegoroczna wiosna znów szczędzi opadów. Warto przy tym zwrócić uwagę na bardzo słaby stan rozwoju infrastruktury irygacyjnej w naszym kraju. Zasięg jej działania, zgodnie z danymi GUS, obejmuje jedynie 1% gruntów ornych. Ten sam wskaźnik dla Holandii w 2015 r. wynosił aż 27%, a dla Hiszpanii prawie 15%.
Zdaniem Europejskiego Stowarzyszenia Przetwórców Owoców i Warzyw największe w minionym roku były straty plonów cebuli, które wyniosły, w zależności od kraju, od 25 do nawet 50% przeciętnych zbiorów. Także w przypadku kapusty białej i czerwonej w niektórych rejonach udawało się zebrać jedynie połowę tego co zazwyczaj. Trochę łagodniejszy, o 15–20% był spadek plonów kalafiorów i brokułów. Warunki pogodowe w 2018 r. negatywnie wpłynęły na jakość i ilość pozyskanego surowca i osłabiły kondycję ekonomiczną wielu przedsiębiorstw z branży przetwórstwa warzyw w UE.
Sytuacja w Polsce
Mniej zebranych warzyw i słabsza ich jakość spowodowały, że do polskich zakładów przetwórczych trafiło o jedną piątą mniej surowca niż w 2017 r. Brak dostatecznej ilości warzyw na rynku spowodował wzrost cen skupu. Dzięki temu opłacalność upraw praktycznie wszystkich gatunków poprawiła się w stosunku do ubiegłego roku. Nie wszyscy producenci mogli jednak liczyć na zysk. Poważne straty spowodowane suszą stały się w wielu gospodarstwach podstawą do wypłaty odszkodowań. Niestety, w praktyce okazało się, że środki finansowe uruchomione w ramach tej pomocy często trafiały do producentów z dużym opóźnieniem, utrudniając prowadzenie bieżącej działalności w rozpoczynającym się sezonie w 2019 r.
Najbardziej w porównaniu z latami ubiegłymi poprawiła się rentowność upraw kapusty. Odsunął się dzięki temu w czasie problem słabnącego zarówno w Polsce, jak i w innych krajach UE popytu na ten gatunek. Zmniejszające się zainteresowanie konsumentów dotyczy także kapusty kiszonej.
O cenach cebuli i pietruszki napisano już wystarczająco dużo. Niewiele natomiast poprawiła się dochodowość uprawy marchwi. Braki na rynku uzupełnione zostały zwiększonymi dostawami – przede wszystkim z Holandii, Francji i Hiszpanii. Import ograniczył presję na wzrost cen surowca krajowego, którego jakość w tym roku także była niezadowalająca. Łączny wolumen przywozu marchwi do Polski zwiększył się w 2018 r. o 30%, a jego wartość o prawie 100%.
Poprawa bilansu
Mimo spadku plonów wzrosła ilość, ale przede wszystkim wartość eksportowanych z Polski warzyw. Poprawił się także bilans wymiany handlowej niektórych gatunków. Pożądana na rynkach zewnętrznych była przede wszystkim cebula, której produkcja w większości zachodnich krajów UE spadła najbardziej spośród uprawianych tam warzyw. Jej eksport z naszego kraju w minionym roku zwiększył się o ok. 18% względem 2017 r., natomiast wartość wzrosła aż o 53%.
Wzorem lat ubiegłych głównymi odbiorcami były Wielka Brytania oraz Holandia (część dostaw na rynek holenderski jest kierowana do Wielkiej Brytanii). W 2018 r. zwiększył się znacząco wywóz polskiej cebuli do Belgii, Francji i Niemiec. W obliczu konieczności zapewnienia ciągłości podaży, odbiorcy byli w stanie zaakceptować wyższe ceny, mimo gorszej jakości oferowanych warzyw. Brak surowca również był odczuwalny w polskim przetwórstwie, co zaważyło na spadku wielkości eksportu cebuli suszonej z 11,1 w 2017 r. do 0,6 tys. ton w 2018 r. i jego wartości z 24,3 do 5,3 mln zł.
Gorsze plony wpłynęły na obniżenie dodatniego salda obrotów kapustą białą oraz kapustą kiszoną. Wyższe były za to ceny eksportowe. Głównymi zagranicznymi rynkami zbytu polskiej kapusty są Czechy i Słowacja, natomiast kapusty kiszonej Wielka Brytania, USA i Niemcy. Coraz mniejsze jest znaczenie rynku białoruskiego. Jeszcze w 2015 r. polskie dostawy kapusty do tego kraju wynosiły 25,4 tys. ton, a w 2018 już tylko 0,3 tys. ton.
Niezależnie od sytuacji rodzimej produkcji, systematycznie zwiększa się sprzedaż zagraniczna mieszanek mrożonych warzyw. Nieprzerwany od lat rozwój eksportu tej grupy produktów jest możliwy dzięki importowi tańszych warzyw zarówno z krajów należących do UE, jak i spoza Wspólnoty.
Dostawy marchwi na nasz rynek realizowane są głównie na potrzeby przetwórstwa, które nadal jest bardziej konkurencyjne w stosunku do państw Europy Zachodniej. Świadczy o tym rosnące dodatnie saldo w handlu marchwią suszoną. W minionym 2018 r. najbardziej zwiększył się przywóz tych korzeni z Holandii i Francji oraz z Izraela.
Będzie zapotrzebowanie
Z informacji rynkowych wynika, że sprzedaż i spożycie droższych niż zazwyczaj przetworów warzywnych w Niemczech, naszego głównego odbiorcy, spadła w 2018 r. o kilka procent. Stanowi to jednoznaczny sygnał dla branży, że potrzebna jest obniżka cen sprzedaży gotowych produktów, a tym samym środków przeznaczanych na zakup surowca.
Z drugiej strony brak zapasów z zeszłego roku może być czynnikiem generującym wzrost popytu zwłaszcza ze strony zakładów przetwórczych, co z może oddziaływać na wzrost cen. Wszystko jednak zależeć będzie od pogody i rozkładu opadów w bieżącym roku, a na razie jest sucho i brakuje zapasów wody po zimie. W obliczu ocieplenia klimatu i zmniejszających się zasobów wody będzie to czynnik najbardziej ograniczający produkcję warzyw w Polsce.
Tab. 1. Zbiory warzyw gruntowych w Polsce w tys. ton| Warzywa gruntowe | 2014 r. | 2015 r. | 2016 r. | 2017 r. | 2018 r. |
| 4639,0 | 3792,8 | 4547,3 | 4583,3 | 4100,0 | |
| kapusta biała | 1156,4 | 875,0 | 1017,7 | 1010,5 | 909,0 |
| kalafior | 245,6 | 194,6 | 240,3 | 238,3 | 220,0 |
| cebula | 651,1 | 548,4 | 651,3 | 667,4 | 565,0 |
| marchew | 822,6 | 677,7 | 822,0 | 827,1 | 728,0 |
| burak ćwikłowy | 357,8 | 297,0 | 341,1 | 336,4 | 300,0 |
| ogórek gruntowy | 266,9 | 220,6 | 261,2 | 249,1 | 245,0 |
| pomidor gruntowy | 271,9 | 236,4 | 260,4 | 254,5 | 253,0 |
Tab. 2. Bilans polskiego handlu wybranymi warzywami i ich przetworami w latach 2014–2018
| mln zł | tys. ton | |||||||||
| 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | |
| pomidory | –343,7 | –359,8 | –397,3 | –538,3 | –567,6 | –49,0 | –46,6 | –48,4 | –52,4 | –65,0 |
| cebula | 108,9 | 127,7 | 147,1 | 145,2 | 227,7 | 23,6 | 49,3 | 66,0 | 81,8 | 94,1 |
| kalafior | –20,9 | –26,7 | –16,5 | –72,7 | –79,3 | 2,6 | 1,8 | 2,6 | –7,8 | –17,2 |
| kapusta | 38,0 | 35,8 | 17,3 | 27,6 | 23,5 | 60,6 | 46,4 | 20,2 | 37,8 | 24,0 |
| marchew | 13,9 | –15,1 | –33,5 | –13,1 | –58,6 | 22,3 | –4,0 | –19,1 | –4,2 | –25,0 |
| burak | –17,8 | –22,5 | –12,0 | –33,2 | –8,6 | 5,9 | 3,6 | 4,9 | 6,4 | 8,9 |
| ogórki | –118,1 | –141,1 | –156,7 | –202,8 | –196,8 | –37,1 | –46,8 | –40,0 | –43,3 | –42,2 |
| mieszanki warzyw mrożonych | 120,5 | 121,8 | 134,4 | 139,2 | 178,1 | 42,3 | 36,0 | 35,4 | 40,3 | 47,6 |
| cebula suszona | –14,8 | –9,4 | –26,9 | –1,4 | –16,8 | –5,3 | 3,7 | 3,7 | 1,8 | –2,6 |
| marchew suszona | 69,1 | 69,0 | 63,2 | 84,7 | 89,7 | 8,9 | 8,7 | 6,7 | 10,0 | 10,1 |
| kapusta kiszona | 22,4 | 26,3 | 25,5 | 29,8 | 30,0 | 8,4 | 9,3 | 8,0 | 12,2 | 10,0 |
Maciej Kania
Źródło: na podstawie artykułu Łukasza Zaremby (IERIGŻ-PIB) z numeru 5/2019 WiOM
