Błędy w uprawie i nowe możliwości - czyli ogórek ekologiczny!

Ogórek ekologiczny jest od wielu lat poszukiwany przez przetwórców zarówno w kraju – do kiszenia, jak i za granicą – przede wszystkim na korniszony. Produkowane ilości nie pokrywają tego zapotrzebowania. Ogórek jest trudny w uprawie ze względu na:

• wysokie wymagania pokarmowe;
• podatność na choroby;
• konieczność nawadniania
• oraz kosztochłonny zbiór ręczny (w zależności od kalibrażu ogórka – 10–15 osób/ha).

Dwa ostatnie lata były bardzo niekorzystne dla tej uprawy – niskie temperatury w maju i czerwcu, nadmierne opady, powodujące rozwój chorób, a przez to krótszy czas zbioru i niższe plony.

Jaki okaże się rok 2022? Początki były bardzo trudne

Zmienne warunki temperaturowe spowodowały wystąpienie na wielu plantacjach śmietki kiełkówki, która zniszczyła 60–80% kiełkującego ogórka. Niektórzy rolnicy dwukrotnie przesiewali swoje plantacje. Jednym z ważnych zabiegów po siewie jest przykrywanie pola włókniną polipropylenową o gramaturze 17–19 g/m2 lub siatką o oczkach 1 × 1 mm lub mniejszych 0,6 × 0,6 mm. Siatki od kilku lat są dostępne w sprzedaży w Polsce. Koszt to ok. 40– 50 tys. zł/ha. Ich trwałość jest określana na 8–10 lat, w zależności od sposobu użytkowania. Osłona stwarza korzystny mikroklimat dla roślin, przyspiesza wzrost i plonowanie o około dwa tygodnie oraz chroni przed wystąpieniem śmietki kiełkówki. Okrycie powinno trwać około 4–5 tygodni, w zależności od przebiegu warunków pogodowych. W czasie ciepłej, słonecznej pogody może zachodzić konieczność odsłonięcia plantacji. Włóknina musi być zdjęta na początku kwitnienia ogórka, aby umożliwić owadom zapylanie.


fot. Uprawa na foli w nawadnianiem kroplowym

Bor, mikroelementy, o tym musisz pamiętać!

Oczywiście, odmiany partenokarpiczne nie wymagają zapylenia. W czerwcu i lipcu należy się koncentrować na wspieraniu harmonijnego wzrostu i rozwoju roślin i przeciwdziałać stresom, wynikającym np. z zachwaszczenia, niedoboru wody, czy składników pokarmowych (koniecznie na podstawie analizy gleby) oraz działania agrofagów. Warto kilkakrotnie (w fazie 6–9 liści, rozwoju pędów bocznych i początku kwitnienia oraz kiedy są już widoczne zawiązki owoców pędu głównego) zasilać ogórki borem, stosując opryski np. Bormax, ADOB® Bor, Labimar 10S. Po pierwszym zbiorze należałoby uzupełnić mikroelementy (cynk, mangan, miedź, molibden i żelazo), stosując np. ASX Complex, FlorActiv Plus, Ekoflora Standard superkoncentrat, AgriPower Micro. Należy pamiętać, że różne formy mikroelementów wchłaniają się w różnych temperaturach, większość do 25o C. Na rynku pojawiły się certyfikowane w rolnictwie ekologicznym nawozy mikroelementowe w formie glukonianów (glukonian Mn, Zn, Fe), która zapewnia lepsze wchłanianie i transport w roślinie. Glukoniany to organiczne związki chemiczne – sole kwasu glukonowego, stosowane również u ludzi i zwierząt w celu uzupełniania niedoborów Ca, Zn, Fe, Mn, Cu itd. Kwas glukonowy jest pochodną glukozy. Jest wykorzystywany do leczenia alergii u ludzi.

fot. Uprawa ogórka na folii z nawadnianiem kroplowym.

Nawadnianie bez szoku

System korzeniowy ogórka sięga jedynie do 30 cm, a powierzchnia transpiracyjna liści jest bardzo duża. Potrzeby wodne ogórka w okresie wegetacji wynoszą 400 mm. W czasie dni upalnych (temp. 30–35o C) odparowanie wody może wynosić 70 mm/1 m2, a przy temperaturze ok. 25o C odparowanie wynosi 40 mm/1 m2. Najbardziej wrażliwe na niedostatek wody są rośliny w fazie kwitnienia i zawiązywania owoców. Niedobór wilgoci w tym okresie powoduje opadanie kwiatów i zawiązków owocowych.
Susza w czasie przyrostu owoców pogarsza ich jakość (tworzą się w nich puste przestrzenie), a przede wszystkim obniża plon. Również nadmiar opadów jest dla roślin bardzo szkodliwy. Nawadnianie przyczynia się do znacznych zwyżek plonu i poprawy jakości owoców. Ogórki powinny być nawadniane co 5–6 dni, małymi dawkami wody, nieprzekraczającymi 20 mm. Najlepszy dla ogórków jest system nawadniania kroplowego. Częstość nawadniania w systemie kroplowym w okresie bezdeszczowym powinno się dostosować do panujących temperatur. Przy wysokiej temperaturze należy stosować dawki po 25–30 mm w krótkich odstępach czasowych. Niektórzy praktycy wskazują na konieczność zakładania dwóch linii kroplujących w uprawie na glebach piaszczystych i piaszczysto-gliniastych, aby system korzeniowy właściwie się rozwijał i pobierał składniki pokarmowe z całej powierzchni (nie tylko z jednej nawadnianej strony).
W lepszym zrozumieniu tego zagadnienia pomoże 1,5-minutowy film, w którym pokazano rozwój systemu korzeniowego ogórka w zależności od dostępności wody (https://www.youtube. com/watch?v=rJaZMCZlmm4).

Jeżeli istnieje konieczność deszczowania plantacji (choroby grzybowe, ubicie ziemi), jednorazowa dawka wody (ciepłej np. ze stawu) powinna wynosić ok. 10 mm przy intensywności nawadniania 5–6 mm/godz. Ogórek zawsze zareaguje stresem na deszczowanie zimną wodą, przejawiającym się zaburzeniami wzrostu roślin i owoców. Warto korzystać z Internetowej Platformy Wspomagania Decyzji Nawodnieniowych http://www.nawadnianie.inhort.pl/metodyki.
Pomocny jest tensjometr, wskazujący zmiany wilgotności gleby (koszt to ok. 200–300 zł). Działania profilaktyczne W celu ograniczenia zachwaszczenia można ściółkować powierzchnię gleby przed sadzeniem rozsady lub siewem materiałami nieprzepuszczającymi światła, np. czarną folią. Taką ściółkę rozkłada się w rzędach roślin. Między pasami folii rosną chwasty, które trzeba zwalczać mechanicznie lub ręcznie. Również w nacięciach folii czy włókniny, obok roślin ogórka, mogą wyrastać różne głęboko korzeniące się chwasty. Wyrastają ponad rośliny uprawne i oplatają korzeniami system korzeniowy ogórka. Z tego powodu należy je usuwać w jak najwcześniejszym stadium, nie podrywając systemu korzeniowego ogórka. W ramkach znajdą Państwo środki ochrony przed agrofagami, dopuszczone do stosowania w ekologicznej uprawie ogórka.

 
fot. Ogórek nie lubi przemieszczania pędów

Przypominam też kilka najważniejszych zasad stosowania środków ochrony. Odczyn (pH) wody stosowanej do sporządzania cieczy roboczej powinien być dostosowany do wymagań preparatu – informacja na etykiecie. Jeśli woda ma pH 7,5 lub wyższe, należy rozważyć jego obniżenie, zwłaszcza jeśli stosuje się pestycyd wrażliwy na wysokie pH. Najszybszym sposobem określenia poziomu pH wody jest użycie pehametru lub papierka testowego. Papierowe paski testowe są najtańsze; jednak mogą być zawodne – ich wskazania mogą się różnić nawet o dwa punkty pH. Pehametr zapewni najbardziej wiarygodne i spójne odczyty. Pamiętajmy też, że nie wolno zakwaszać wody przy stosowaniu fungicydów miedziowych, ponieważ miedź staje się bardziej rozpuszczalna przy niższym pH, co może spowodować jej fitotoksyczność.

Po zastosowaniu preparatów zawierających miedź należy odczekać przynajmniej 7 dni do włączenia preparatów na bazie mikroorganizmów – bakterii. To samo dotyczy odwrotnej kolejności aplikacji preparatów. Preparaty mikrobiologiczne działają skuteczniej, jeżeli są stosowane profilaktycznie.

Do ochrony ogórka można stosować substancje podstawowe:

• ekstrakt z cebuli;
• ze skrzypu polnego;
• emulgat oleju czy serwatkę.

Szczegółowe informacje na stronie: https://rolnictwo-ekologiczne.ior.poznan.pl/. Wyróżnia je brak karencji, niewielkie koszty (pokrzywę i skrzyp możemy zebrać samodzielnie) oraz skuteczność potwierdzona badaniami i praktyką. Do profilaktycznej ochrony ogórka należy włączyć nawozy zawierające żelazo i krzem np. Optysil EKO, SmartSil® WP (zawierający wapń i krzem) lub preparaty naturalne zawierające krzem ZumSil®, AdeSil®, SiliTom®.



W wykazie produktów naturalnych innych niż nawozy i środki poprawiające właściwości gleby znajdują się gotowe gnojówki z pokrzywy, skrzypu, cebuli i czosnku, które można kupić, pomijając etap samodzielnego przygotowania. Warto też stosować jako uzupełnienie mikrobiologicznych środków ochrony roślin preparaty znajdujące się we wspomnianym wykazie i zawierające mikroorganizmy, takie jak np. Trichoderma spp. (np. Trichofit, Trichoderma), Bacillus (np. BaktoFungiStop) i wiele innych. Można stosować także inne preparaty dostępne w handlu, zawierające wyłącznie mikroorganizmy niemodyfikowane genetycznie, pod warunkiem posiadania, np. certyfikatu dopuszczenia do produkcji ekologicznej z innego kraju UE lub zaświadczenia od producenta o niestosowaniu organizmów GMO.
Wspomagać odporność możemy także dwoma preparatami, które pojawiły się w maju tego roku – Memcomba (ekstrakt drożdżowy z dodatkiem 3%miedzi) i Altela (wyciąg roślinny z dodatkiem miedzi i 3% rozpuszczalnego Zn). Altela tworzy niekorzystne środowisko do rozwoju patogenów (mechaniczne działanie fungistatyczne i bakteriostatyczne). Memcomba stymuluje produkcję fitoaleksyn, które aktywują naturalną odporność rośliny na czynniki stresowe, np. patogeny.

Zbiór i przechowywanie

• Ogórki ekologiczne z uprawy polowej najczęściej przeznaczone są do przetwórstwa.
• Najbardziej poszukiwany jest kalibraż 3–6 cm.
• Trzeba zbierać je systematycznie, codziennie, a czasem 2 razy w ciągu dnia.
• Ogórki sałatkowe i kwaszeniaki zbiera się rzadziej, zazwyczaj 3–4 razy w tygodniu.
• Rolnicy ekologiczny najczęściej nie sortują zebranych ogórków – zajmują się tym firmy kontraktujące, mające specjalistyczne maszyny do dzielenia ogórka na poszczególne frakcje o różnych wymiarach.
• Ogórki można przechowywać w temperaturze 12–13o C przez 7–10 dni. Niższa temperatura nie jest wskazana, ponieważ owoce mogą wykazywać oznaki uszkodzeń chłodowych.
• Jeżeli ogórki są przetrzymywane w skrzynkach, należy zapewnić wilgotność powietrza nie mniejszą niż 95%, w przeciwnym razie owoce szybko miękną.
• Producenci posługujący się kalendarzem biodynamicznym, wskazują na większe zbiory w dniach owocowych – ogórek jest przyporządkowany w tym kalendarzu do dni owocowych.
• Ogórki kiszone w dniach owocu ewentualnie kwiatu przechowują się najdłużej i są najsmaczniejsze.

Dobrze zaplanować rok 2023

Już teraz należy wybrać pole pod przyszłoroczną uprawę ogórka. Pomocnym narzędziem okazuje się baza danych Best4soil https://www.best4soil.eu/database, która dostarcza informacji o statusie żywiciela i wrażliwości upraw na uszkodzenia dla dużej liczby gatunków nicieni i patogenów glebowych. Na podstawie tych informacji można określić optymalną kolejność uprawy różnych gatunków roślin. Baza danych pozwala na zastosowanie w przedplonie rośliny żywicielskiej, poprzedzającej uprawę wrażliwą na szkodniki lub patogeny, która nie będzie powodowała presji chorób, czy nicieni w roku uprawy danej rośliny wrażliwej. Jednocześnie pozwala określić, jakie rośliny możemy uprawiać bez szkody dla nich, jeżeli poziomy infekcji w momencie uprawy rośliny przedplonowej są wysokie. Narzędzie jest dostępne w języku polskim.

• Patogeny: https://fungi.soilhealthtool.eu /en-gb/Pathogen-scheme
• Nicienie: https://nematodes.soilhealthtool.eu/pl-pl/Nematode-scheme

Dobre stanowisko dla ogórka pozostawiają warzywa kapustne, zwłaszcza wczesne lub średnio wczesne, po których możliwa jest uprawa poplonu na przyoranie. Warto posiać rośliny, np. facelię, grykę, groch siewny na zielony nawóz.

Przedplonowa uprawa gorczycy ogranicza występowanie bakteryjnej kanciastej plamistości ogórka. Mieszanki roślin zawsze dają większą masę w stosunku do uprawy pojedynczej rośliny (tab. 1.). Możemy kupić gotowe mieszanki poplonowe – często stosowaną przez rolników ekologicznych jest TerraLife® N-Fixx-bez gryki, która składa się z 9 gatunków roślin (facelia, len oleisty, słonecznik, ramtil, sorgo, groch pastewny, wyka jara, seradela, koniczyna aleksandryjska), a bobowate stanowią 72%.

 

W rolnictwie ekologicznym rolnik powinien starać się zamienić uprawę mechaniczną narzędziami i maszynami na pracę roślin i ich korzeni. Zamieniamy zatem olej napędowy na fotosyntezę. Konieczna jest w tym celu bioróżnorodność i łączenie roślin ze sobą. Aby lepiej przygotować się do uprawy ogórka w następnym roku, warto pobrać próbki i wykonać analizy glebowe z uwzględnieniem dwóch form fosforu (dostępnego i niedostępnego dla roślin). Takie badania wykonywane są przez laboratorium AgroSmartLab. Uzyskane w ten sposób wyniki dają pełną informację o zawartości fosforu w glebie, zazwyczaj jest go dużo, tylko w formach niedostępnych dla roślin. W ten sposób możemy zaoszczędzić na nawożeniu, stosując jedynie preparaty zawierające bakterię Bacillus megaterium, mającą zdolność do przekształcania niedostępnych form fosforu i potasu.

Dalsze oszczędności w nawożeniu można zaplanować przez zastosowanie preparatów zawierających mikroorganizmy wiążące azot atmosferyczny z powietrza –

• Azotobacter sp. (np. Biomag Plon, Rhizosum N) lub
• bi-azot, zawierający bakterie Bacillus azotofixans,
• jak też AzotoPower (Azotobacer i Arthrobacter) czy
• Optium AZO (Azospirillum brasilense).

Warto wcześniej przeanalizować ofertę certyfikowanych zapraw do nasion (np. Szafirowa zaprawa Premix), czy preparatów mikoryzujących strefę korzeniową, np. Optimum AMF, używanych podczas produkcji rozsady.

Odmiany często narzucają odbiorcy ogórka, niemniej jednak można wybrać odmianę optymalną dla swojego gospodarstwa.
Najczęściej stosowane przez rolników ekologicznych odmiany ogórka to:

• Karaoke;
• Atik;
• Octopus;
• Satina;
• Starter;
• Allianz.

Im wcześniej rozpoczniemy przygotowania do następnego sezonu uprawy ogórka, tym mniejsze nakłady poniesiemy na założenie uprawy i będzie ona bardziej udana.

dr Beata Studzińska fot. Wójcik