Dolistne dokarmianie warzyw mikroskładnikami

Rośliny warzywne należą do wielu rodzin botanicznych, wykazując bardzo zróżnicowane, często bardzo duże zapotrzebowanie na jeden lub kilka mikroskładników. Przykładowo: cebula, sałata czy szpinak wykazują duże zapotrzebowanie na większość mikroskładników, natomiast szparag bardzo małe. Niektóre gatunki warzyw mają zwiększone zapotrzebowanie na określony składnik i są szczególnie wrażliwe na jego niedobór – np. bor jest ważny w nawożeniu buraka ćwikłowego, brokułu i kalafiora, czy molibden u ostatnich dwóch gatunków. Z tego powodu w nawożeniu mikroskładnikami należy uwzględnić wymagania poszczególnych gatunków warzyw, a także zasobność gleby lub podłoża.

W przeszłości podstawowym źródłem mikroskładników były nawozy organiczne i naturalne, głównie oborniki. Obecnie, gdy stosuje się je w mniejszych ilościach, mikroskładników może brakować. Niestety, zdecydowana większość gleb naszego kraju charakteryzuje się zbyt niską zawartością mikroskładników, co może być czynnikiem ograniczającym możliwość uzyskania wysokich plonów warzyw.

Uzupełniające, ale szybkie

Podstawowym organem roślin przystosowanym do pobierania składników pokarmowych jest system korzeniowy, wykształcony ewolucyjnie do tego celu. Z tego powodu podstawowe nawożenie powinno być aplikowane do gleby. Niestety, dość często dochodzi do sytuacji, że korzenie nie mogą pobrać wystarczającej ilości składników. W drugiej połowie XX w. odkryto, że istnieje również możliwość pobierania składników odżywczych przez części nadziemne – pędy, kwiaty, owoce, a przede wszystkim przez liście. Dzięki temu rozwinęła się cała dziedzina wiedzy oraz gałąź przemysłu produkująca specjalistyczne nawozy do tego rodzaju nawożenia, zwanego potocznie dolistnym. Z uwagi na jego uzupełniający charakter oraz uzyskiwane efekty (np. stymulacja odporności na czynniki stresowe czy choroby) w porównaniu z podstawowym nawożeniem gleb i podłoży, bardziej poprawne wydaje się określenie dokarmianie pozakorzeniowe.

Metoda ta ma szereg zalet, ale należy pamiętać, że powinna być uzupełnieniem nawożenia podstawowego z powodu ilości składników, jaką możemy w ten sposób dostarczyć. W przypadku mikroskładników teoretycznie może ono w całości zastąpić nawożenie podstawowe, ale dla makroskładników jest to w zasadzie niewykonalne.

Szacuje się, że nawożenie pozakorzeniowe może być nawet 10 razy bardziej efektywne niż nawożenie podstawowe. Wynika to z kilku czynników. Po pierwsze, straty składników pokarmowych są bardzo małe, ponieważ nawozy nanosimy zazwyczaj na całą część nadziemną roślin. Skuteczność jest tym większa, im więcej roztworu dotrze do roślin. Doświadczalnie stwierdzono, że składniki pokarmowe naniesione bezpośrednio na tkanki roślin mogą być bardzo szybko absorbowane i wbudowane lub włączane w procesy życiowe – już kilka godzin po zabiegu. Takiej szybkości pobierania składników pokarmowych przez korzenie nigdy nie uda się osiągnąć przy nawożeniu doglebowym.

Czy trzeba dokarmiać dolistnie?

W praktyce bardzo rzadko można spotkać jednoznaczne objawy deficytu konkretnego składnika na tkankach roślin. Typowe objawy niedoborów – znane z literatury fachowej – zostały zazwyczaj wywołane doświadczalnie. W praktyce zazwyczaj występują niedobory utajone o różnym stopniu nasilenia. Można to stwierdzić na podstawie analiz materiału roślinnego. Niebezpieczeństwo takich niedoborów polega na niemożliwości uzyskania potencjalnego maksymalnego plonu i obniżce jego jakości. Wielu ogrodników nie docenia faktu, że uprawiane współcześnie odmiany plonują znacznie obficiej niż starsze, a tym samym ich potrzeby pokarmowe i nawozowe są większe. Z tego powodu warto dokarmiać warzywa dolistnie mikroskładnikami. Ta metoda nawożenia roślin może być polecana jako profilaktyka w okresie zwiększonego zapotrzebowania na składniki pokarmowe.

Kiedy dokarmiać?

Dokarmianie wykonujemy zazwyczaj w okresach poprzedzających intensywny wzrost, podczas tego wzrostu oraz w sytuacjach stresowych. U różnych grup warzyw wygląda to odmiennie. W uprawie warzyw kapustnych będzie to czas przed wiązaniem główek lub róż, a dla korzeniowych i rzepowatych grubienie korzeni. Dla cebulowych – intensywny wzrost i grubienie cebul. Dla roślin, których częścią użytkową są owoce (np. pomidor, ogórek, bobowate) jest to czas poprzedzający kwitnienie i intensywny przyrost owoców. Zabiegi należy powtarzać, wykonując je zazwyczaj 2−4 razy, co 7−10 dni. Liczba zabiegów może być większa i zależy głównie od długości okresu wegetacji rośliny.

W celu uzyskania wysokiej skuteczności zabiegu oprysk roztworem nawozu należy wykonywać w ściśle określonych warunkach pogodowych. Chodzi o to, aby liść był jak najdłużej zwilżony. Najbardziej odpowiednie jest późne popołudnie lub wczesny ranek pochmurnego dnia, gdy intensywność nasłonecznienia jest najmniejsza. U gatunków, których liście są pokryte mocnym nalotem woskowym, np. kapustowatych czy cebulowych, dobrym terminem jest zabieg po opadach deszczu, gdy warstwa ochronna wosków ulegnie częściowemu zmyciu, a wilgotność względna powietrza jest większa, co sprzyja lepszej absorpcji składników. Wskazane jest również dodanie do roztworu nawozu środka zmniejszającego napięcie powierzchniowe (adiuwanta), który powoduje lepsze rozprowadzenie cieczy użytkowej na powierzchni liści oraz zapobiega łączeniu kropel wody na powierzchni liścia.

Specjalistyczne nawozy dolistne zazwyczaj zawierają substancje zwiększające skuteczność zabiegu. Ważna jest ilość wody, jaką należy zastosować na hektar. Powinna ona zapewnić całkowite zwilżenie blaszek liściowych, w miarę możliwości również od dołu. Tak więc stosuje się 400−600 litrów wody na 1 ha uprawy, a w przypadku pomidora, papryki czy kapusty brukselskiej – 600−1000 l/ha. Zmniejszając ilość cieczy roboczej ograniczamy dawkę nawozu, ponieważ dopuszczalne stężenia nawozów nie są zbyt wysokie.

Stężenie procentowe roztworu zależy od gatunku rośliny i jej fazy rozwojowej oraz rodzaju nawozu. Rośliny starsze i pokryte grubszą warstwą kutikuli można opryskiwać roztworami o wyższym stężeniu 1−2%, czyli 1−2 kg nawozu w 100 litrach wody. Rośliny młodsze i o delikatnych liściach, np. sałatę masłową dokarmia się roztworami o stężeniu do 1%. Należy się stosować do instrukcji zamieszczonych na opakowaniach nawozów.

Wybór nawozu?

Na polskim rynku dostępna jest bardzo zróżnicowana oferta nawozów do dokarmiania pozakorzeniowego. Praktycznie każda większa firma nawozowa ma w swojej ofercie całe linie tego typu produktów. Mogą to być produkty uniwersalne, czyli dla wielu upraw lub przeznaczone dla konkretnych gatunków roślin, o składzie dostosowanym do wymagań konkretnej grupy roślin. Są nawozy o wysokiej zawartości jednego makroskładnika z dodatkiem wszystkich mikroelementów oraz te zawierające komplet składników pokarmowych. Przykładowo, w okresie intensywnego wzrostu wegetatywnego warto stosować nawozy z dodatkiem azotu, którego rośliny potrzebują dużo w tym okresie. Podczas formowania części spichrzowych i owoców zwiększa się zapotrzebowanie na potas. W początkowym okresie wzrostu, podczas chłodów oraz kwitnienia i zawiązywania owoców dokarmiamy nawozami z dużą zawartością fosforu. Nawozy pojedyncze wybierany, gdy uprawiany gatunek wykazuje wysokie zapotrzebowanie na dany składnik, np. bor lub gdy stanowisko jest ubogie w ten składnik. Jeżeli nie ma zdecydowanego deficytu jednego składnika, stosujemy produkty uniwersalne. Szeroka gama składów chemicznych umożliwia dobranie rozwiązania do aktualnej sytuacji w uprawie.

Pamiętaj!

Właściwe nawożenie może odpowiadać za sukces uprawy nawet w 50%, zwłaszcza w intensywnej produkcji.

Prawidłowe odżywienie roślin to nie tylko wysoki plon, ale również zdrowie konsumenta, który będzie spożywał warzywa.

Dolistne konieczne:

• gdy wystąpiły objawy niedoboru składnika lub składników pokarmowych na roślinach spowodowane różnymi przyczynami, np. niewłaściwym pH, zalaniem gleby, wyczerpaniem składników;
• po intensywnych opadach, zwłaszcza na glebach lekkich składniki pokarmowe, głównie bor, zostają wymyte;
• podczas intensywnego wzrostu roślin – formowania róż, dorastania korzeni spichrzowych;
• gdy aktywność systemu korzeniowego jest zmniejszona lub zablokowana, co spowodowane jest różnymi czynnikami (zalanie korzeni i warunki beztlenowe, uszkodzenie przez agrofagi);
• gdy składniki pokarmowe uległy uwstecznieniu, wystąpił antagonizm jonowy lub podobne problemy.

Stężenie i ilość cieczy

• Rośliny starsze z grubszą warstwą wosku – roztwór o stężeniu 1−2%, czyli 1−2 kg nawozu w 100 litrach wody.
• Rośliny młodsze i o delikatnych liściach (sałata masłowa) – roztwór o stężeniu do 1%.
• Przeciętnie 400−600 l wody/ha uprawy, a dla pomidora, papryki czy kapusty brukselskiej – 600−1000 l/ha.

Zapotrzebowanie warzyw na mikroskładniki

Maciej Kania
Źródło: Na podstawie artykułu dr Piotra Chohury UP Wrocław z numeru 7/2018 WiOM