Nowe zagrożenia dla upraw warzyw w Polsce

PIORiN informuje, że w 2019 r. szkodnik został przechwycony w 17 przesyłkach szparagów (świeże warzywa) importowanych z Peru do Wielkiej Brytanii oraz w 2 przesyłkach szparagów importowanych z Peru do Irlandii. Gąsienice drążyły chodniki w łodygach szparagów. Zważywszy na polifagizm, w przypadku przeniknięcia do Europy gatunek ten mógłby porażać uprawy różnych roślin. Dlatego, na wniosek Wielkiej Brytanii, Europejsko-śródziemnomorska Organizacja Ochrony Roślin (EPPO) umieściła Elasmopalpus lignosellus na Liście Alertowej tej organizacji.

 

Elasmopalpus lignosellus jest motylem z rodziny omacnicowatych (Lepidoptera: Pyralidae). Jest to gatunek pochodzenia amerykańskiego. Występuje on w Ameryce Północnej, Południowej i Środkowej. W krajach Unii Europejskiej gatunek ten nie podlega obowiązkowi zwalczania. Żywicielami szkodnika są różne rośliny uprawne: bataty, burak cukrowy, cibora jadalna, fasola, jęczmień, kukurydza, len zwyczajny, melon, orzech ziemny, papryka, pomidor. 

 

Gatunek ten był wielokrotnie przechwytywany w przesyłkach kwiatów ciętych, zwłaszcza importowanych z Kolumbii i Ekwadoru do krajów europejskich i innych. Z przesyłek owady mogą przeniknąć do upraw roślin żywicielskich, lecz trudno jednak przewidzieć, jakie szkody mogłyby one spowodować. A roślinami żywicielskimi są m.in. gipsówka, róża, śliwa japońska i ziemniak 

Na chwilę obecną stosunkowo niewiele wiadomo na temat biologii i szkodliwości F. panamensis. Nie stwierdzono jednak, aby przenosił on wirusy roślinne.

 

PIORiN informuje, że w 2020 r. wirusa wykryto w Wielkiej Brytanii, w partii nasion pomidora sprowadzonej z USA, lecz pochodzącej z Indii. W latach 2017-2019 część spośród tych nasion sprzedano do Czech, gdzie w większości zakupili je odbiorcy indywidualni. 

Tomato mottle mosaic virus (ToMMV) występuje w Azji (Chiny), Ameryce Północnej (Meksyk, USA) i Brazylii, a spośród krajów europejskich stwierdzono go w Hiszpanii (uprawa pomidora) i we Włoszech (pole doświadczalne, na ciecierzycy pospolitej). 

ToMMV jest agrofagiem szkodliwym, który obecnie nie znajduje się na liście agrofagów kwarantannowych dla Unii Europejskiej. Ocena zagrożenia dla ToMMV opracowana przez niemiecki Julius Kühn-Instiut wykazała duże zagrożenie fitosanitarne ze strony tego wirusa dla państw członkowskich Unii Europejskiej. Niewykluczone więc, że KE uruchomi procedurę w celu ewentualnego włączenie ToMMV do wykazu agrofagów kwarantannowych dla Unii.

 

Żywicielami ToMMV są rośliny psiankowate: pomidor, papryka, pieprzowiec owocowy (chilli) i oberżyna, a ponadto ciecierzyca pospolita z rodziny bobowatych, oraz rośliny dziko rosnące, zwłaszcza rzodkiewnik pospolity, psianka czarna i werbena pospolita. Wirus wywołuje zróżnicowane objawy porażenia. Np. na pomidorach obserwuje się wyginanie liści w dół, ich deformację, pofałdowanie i plamistość, chlorozę na młodszych liściach, szybkie rozprzestrzenianie się martwicy liści i końcówek pędów, karłowacenie oraz częściową lub całkowitą nekrozę owoców. Jeśli zostały zainokulowane młode rośliny, nie wytwarzają one kwiatów, a tym samym nie zawiązują owoców, co wiąże się z całkowitą utratą plonu. Na papryce obserwuje się żółknięcie liści i nekrozy pędu głównego. 

 

 

W Europie po raz pierwszy stwierdzono E. fornicatus w Polsce w 2017 r. w poznańskiej palmiarni. Trzy lata później został zaobserwowany na tropikalnych roślinach zdrewniałych uprawianych w ogrzewanej szklarni w Autonomicznej Prowincji Bolzano we Włoszech. Porażonych było łącznie 28 roślin z 20 rodzajów. Na pniach i gałęziach roślin widoczne były otwory wyjściowe chrząszczy, w liczbie przekraczającej niekiedy 5 szt. na dm3, z których wysypywały się trociny. Wszystkie rośliny znajdujące się w szklarni usunięto i zniszczono, a szklarnię poddano solaryzacji.

Występowanie tego gatunku zbiorowego stwierdzono m.in. w Azji, Afryce, Ameryce oraz Australii i na wyspach Oceanii. W krajach Unii Europejskiej agrofagi te nie podlegają obowiązkowi zwalczania.

Żywicielami E. fornicatus są zdrewniałe rośliny liściaste. Larwy i dorosłe chrząszcze drążą chodniki w drewnie, zarówno w pniach, jak i gałęziach. W konsekwencji dochodzi do żółknięcia i opadania liści, obumierania gałęzi, a z czasem do śmierci drzew.

 

Szkodnik może rozprzestrzeniać się wraz z roślinami, drewnem i opakowaniami drewnianymi wykonanymi z drewna gatunków żywicielskich. Jak wskazuje powyższy przykład - stwierdzenia szkodnika w poznańskiej palmiarni, gatunek ten w naszym kraju może rozwijać się na roślinach uprawianych pod osłonami, w mieszkaniach, itp. Kolejny przypadek pojawienia się szkodnika w Europie wskazuje na możliwość jego dalszego rozprzestrzeniania się na tym kontynencie.

 

 

Platynota stultana jest motylem z rodziny zwójkowatych (Lepidoptera: Tortricidae), którego występowanie stwierdzono w Ameryce Północnej. W 2005 r. został on stwierdzony Hiszpanii na roślinach rosnących w stanie naturalnym, a w 2009 r. wykryto jego obecność w tym kraju w szklarniowych uprawach papryki. Następnie rozprzestrzenił się on na terenie Hiszpanii porażając różne uprawy gruntowe i szklarniowe na południu. Nie ustalono, w jaki sposób szkodnik przeniknął do Hiszpanii. W 2004 r. pojedyncza gąsienica P. stultana została stwierdzona w Wielkiej Brytanii.

W krajach Unii Europejskiej agrofag ten nie podlega obowiązkowi zwalczania, lecz znajduje się na liście A2 EPPO (agrofagów rekomendowanych krajom członkowskim EPPO do uregulowania jako kwarantannowe).

Żywicielami P. stultana są rośliny zielne i zdrewniałe z 25 rodzin botanicznych, wliczając w to rośliny rolnicze, ozdobne, sadownicze i leśne. 

Gąsienice P. stultana żywią się liśćmi, które są zwijane i łączone przędzą. Larwy (gąsienice) żerują wewnątrz zwiniętych liści, stanowiących ich schronienia. Na winorośli, poza żerowaniem na liściach, larwy żywią się kwiatami i owocami. Uszkodzone owoce gniją i w konsekwencji dochodzi do strat plonów w wysokości 25-80%. Na papryce larwy uszkadzają tkankę spodniej strony liści, a ponadto przenikają do owoców przez szypułkę, żerując w miąższu. 

W przypadku przeniknięcia do Polski, P. stultana mogłaby on przede wszystkim rozwijać się w szklarniowych uprawach papryki. Trudno jednak przewidzieć czy gatunek ten mógłby u nas wywoływać straty gospodarcze.

 

 

Neoleucinoides elegantalis jest motylem z rodziny wachlarzykowatych (Lepidoptera: Crambidae), którego występowanie stwierdzono w Meksyku oraz w większości krajów Ameryki Środkowej i Południowej. W czerwcu 2020 r. został on stwierdzony w trzech przesyłkach importowanych do Holandii z Surinamu. W krajach Unii Europejskiej agrofag ten podlega obowiązkowi zwalczania jako agrofag kwarantannowy. 

Żywicielami są rośliny z rodziny psiankowatych, w tym w tym pomidor, oberżyna, papryka oraz inne gatunki uprawiane i dziko rosnące w strefie klimatu tropikalnego. 

Na roślinach pomidora jaja składane są na powierzchni owocu, kielicha, rzadziej na szypułkach kwiatowych i pąkach kwiatowych, a przy dużej liczebności szkodnika, także na liściach i łodygach. Na oberżynie jaja są składane na kielichu lub powierzchni owocu. Po wylęgu gąsienice wgryzają się do młodych owoców, powodując powstawanie niewielkich otworków, które z czasem ulegają zasklepieniu; w rozwijającym się owocu gąsienice żerują w miąższu oraz na nasionach. 

Szkodnik może rozprzestrzeniać się wraz z roślinami oraz owocami gatunków żywicielskich (zwłaszcza pomidora i oberżyny) i na opakowaniach. Przechwycenie szkodnika

w świeżych owocach oberżyny wskazuje, że zagrożenie to jest realne. W ten sposób mógłby on także przeniknąć do Polski. W naszym kraju istnieje możliwość rozwoju szkodnika w szklarniowych uprawach na warzyw psiankowatych oraz pojawiania się krótkotrwałych populacji na roślinach gruntowych, lecz brak możliwości przezimowania w gruncie.

 

 

Cinara curvipes jest mszycą pochodzącą z Ameryki Północnej (Kanada, USA). W Europie została ona stwierdzona po raz pierwszy w 1990 r. w Wielkiej Brytanii. Ponadto szkodnika stwierdzono w Austrii, Czechach, Niemczech, Serbii, Słowacji, Słowenii (ogniska wyniszczono), Szwajcarii i na Węgrzech. W Polsce pierwsze potwierdzone wykrycie pochodzi z 2014 r. z Górnego Śląska, lecz możliwe, że w naszym kraju gatunek ten pojawił się już wcześniej. W 2020 r. obserwowano masowe występowanie tego szkodnika, w różnych rejonach Polski.

W krajach Unii Europejskiej agrofag ten nie podlega obowiązkowi zwalczania. Jego żywicielami są drzewa i krzewy iglaste, a zwłaszcza jodły. Porażane mogą być zarówno starsze drzewa, przykładowo w lasach, parkach, zieleni miejskiej jak i młode drzewka ozdobne w szkółkach czy centrach ogrodniczych.

 

oprac. ksz, na podst. PIORiN, fot. PIORiN