Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) jest byliną pochodzącą z Ameryki Północnej. W ziołolecznictwie oprócz jeżówki purpurowej stosowana jest również jeżówka wąskolistna (Echinacea angustifolia), ale jest uprawiana zdecydowanie rzadziej. Rosnące zapotrzebowanie przemysłu zielarskiego na jeżówkę powoduje wzrost znaczenia tej uprawy.
Wybór stanowiska do uprawy jeżówki purpurowej
Jeżówka jest uprawiana zwykle w cyklu dwuletnim lub trzyletnim. Surowcem zielarskim jest zarówno ziele, jak i korzeń. Zawartość poszczególnych związków czynnych w jeżówce może ulegać istotnym zmianom w zależności od długości okresu uprawy, fazy rozwoju roślin, czasu zbioru, ale również od rodzaju gleby. Jeżówka nie jest rośliną szczególnie wymagającą, jeśli chodzi o zasobność gleby, z powodzeniem może być uprawiana na większości typów gleb Polski. Ze względu na intensywny rozwój masy liściowej, preferowane powinny być stanowiska o dużej pojemności wodnej. Najlepsze warunki dla jeżówki występują na glebach płowych oraz bielicowych wytworzonych z piasków gliniastych. Mniej odpowiednie są gleby piaszczyste oraz ilaste. Optymalne dla wzrostu jeżówki pH oscyluje w granicy 6,0–7,0. Może być uprawiana zarówno po zbożach, roślinach bobowatych, jak i okopowych. Ze względu na kilkuletnie prowadzenie plantacji, powierzchnie pod uprawę jeżówki powinny być utrzymane w odpowiednej kulturze i wolne przede wszystkim od chwastów trwałych. Ze względu na ograniczone możliwości stosowania zabiegów chemicznej ochrony roślin warunek ten jest szczególnie istotny we wczesnych fazach rozwoju roślin.
Plantację jeżówki najlepiej założyć z rozsady
Popularnym sposobem zakładania plantacji jeżówki jest bezpośredni wysiew nasion w ilości około 10 kg/ha. W optymalnych warunkach pogodowych, na odpowiednio przygotowanych gruntach, sposób ten jest uzasadniony pod względem ekonomicznym. W praktyce jednak coraz częściej plantacje są zakładane z rozsady. Wysoki koszt rozsady kompensowany jest poprzez ograniczenie nakładów związanych z redukcją zachwaszczenia, poprzez zastąpienie pielenia ręcznego mechanizacją zabiegów. Dobre plony uzyskuje się, sadząc od 60 tys. do 80 tys. roślin na hektarze. Plantacje z rozsady mogą być zakładane zarówno wiosną (połowa kwietnia), jak i późnym latem (sierpień/wrzesień). 
Jeżówka negatywnie reaguje na przenawożenie azotem
Uwzględniając specyficzne zapotrzebowanie jeżówki i ilości składników pobieranych z gleby, dawki nawożenia powinny być dostosowane do warunków glebowych i klimatycznych oraz stanowiska w zmianowaniu. Zrównoważone nawożenie azotowe w podzielonych dawkach jest ważne dla rozwoju masy zielonej i korzeni. Trzeba wiedzieć, że rośliny negatywnie reagują na nadmiar azotu. Nawożenie fosforem i potasem ma istotny wpływ na gospodarkę wodną roślin, gromadzenie się w roślinie związków biologicznie czynnych oraz odporność roślin na czynniki chorobotwórcze.
Pracochłonna pielęgnacja uprawy jeżówki
Plantacje, zwłaszcza te zakładane z siewu nasion do gruntu, wymagają w początkowej fazie rozwoju bardzo starannej pielęgnacji mechanicznej międzyrzędzi, włącznie z ręcznym pieleniem w rzędach. Uprawę międzyrzędową przeprowadza się również po każdorazowym ścięciu ziela. Prace nożami podcinającymi wierzchnią warstwę uzupełniane są przez zastosowanie np. gęsiej stopki i pielników gwiazdowych. Zabiegi pielęgnacyjne po ostatnim, jesiennym pokosie polegają na usunięciu resztek roślin.
Zbiór i suszenie surowca
Zbiór kwitnącego ziela następuje (zwłaszcza w przypadku plantacji zakładanych z rozsady) w pierwszym roku wegetacji i przypada zwykle na przełom sierpnia i września. Od drugiego roku uprawy możliwe są dwa zbiory ziela w sezonie (pierwszy – w połowie lipca, drugi – w połowie października). Do zbioru służą przyczepy samozbierające lub kosiarki z sieczkarnią. Plon z każdego pokosu, w zależności od stanu plantacji, waha się od 2 do 4 ton z hektara. Przed suszeniem ziele jest rozdrabniane do frakcji 15–20 cm i w tej formie jest suszone w suszarniach termicznych w temp. maksymalnie 45°C przez około 24 godziny. Dla zachowania właściwych parametrów surowca, zalecane jest rozpoczęcie procesu suszenia możliwie najszybciej po zbiorze.
Zbiór korzenia następuje w drugim lub trzecim roku uprawy. Po usunięciu części nadziemnej rośliny korzenie zbiera się z reguły kombajnem do ziemniaków. Średni plon korzenia dobrze utrzymanej plantacji wynosi od 1,5 do 2 ton/ha. Korzenie są przed suszeniem mechaniczne rozdrabniane na części długości ok. 8–10 cm. Ze względu na zawartość związków czynnych, również podczas suszenia korzeni zalecane jest utrzymanie temperatury – maksymalnie 45°C. W tych warunkach suszenia trwa z reguły 35–48 godzin.
Działanie lecznicze jeżówki purpurowej
Jeżówka zawiera pochodne kwasu kawowego, polisacharydy, flawonoidy i olejki eteryczne. Szczególne znaczenie przypisuje się związkom pierwszej grupy, których występowanie związane jest z wyraźnym działaniem immunostymulującym (wspomaganie działania układu odpornościowego). W listopadzie 2009 roku opublikowano wyniki badań, świadczące o przeciwwirusowym działaniu preparatów z tego gatunku w stosunku do wirusów grypy H5N1, H1N1 oraz H7N7. W lutym 2020 roku stwierdzono, że wyciąg z jeżówki purpurowej ma inaktywujące działanie na koronawirusy w warunkach in vitro.
Autor: dr Rafał Chmielecki fot. Chmielecki
