Uprawa tymianku: koszty założenia plantacji, uprawa i nawożenie

Tymianek pospolity (Thymus vulgaris L.) to bylina pochodząca z Basenu Morza Śródziemnego. Tymianek jest uprawiany również w Polsce jako roślina przyprawowa, aromatyczna i lecznicza. Jest niską, silnie rozgałęzioną krzewinką, o wysokości 20–50 cm. Charakterystyczny, silny olejkowy zapach całej rośliny czynni ją łatwo rozpoznawalną. W Europie na dużą skalę tymianek jest uprawiany w Niemczech, Polsce oraz na Węgrzech. Tradycyjne regiony uprawy tymianku to również Egipt, Tunezja oraz Turcja.

Tymianek używany jest do produkcji wielu leków roślinnych, leków weterynaryjnych oraz kosmetyków. Preparaty zawierające olejek tymiankowy znajdują zastosowanie podczas leczenia infekcji górnych dróg oddechowych, w nieżycie nosa, zapaleniu oskrzeli, ale również jako środki do stosowania zewnętrznego w przypadku bólu stawów.

Tymianek jest też powszechnie stosowany w kuchni jako przyprawa do różnego rodzaju mięs, ryb, warzyw, ale i deserów. Dodany do potraw ułatwia ich trawienie i przyspiesza przemianę materii. Ponadto łagodzi schorzenia jelit, żołądka i wątroby.

Plantacje tymianku są zakładane poprzez wysiew nasion w ilości 4–6 kg/ha wprost do gruntu wczesną wiosną. Masa tysiąca nasion wynosi 0,2–0,35 grama. Tymianek wymaga precyzyjnego, płytkiego siewu – na głębokość 0,3–0,5 cm. Zdolność kiełkowania nasion przeznaczonych do siewu nie powinna być niższa niż 70%. Kiełkują w temperaturze powyżej 20°C już po upływie 8–10 dni od siewu.

Jako roślina o wysokiej tolerancji na suszę tymianek udaje się na różnych rodzajach gleb, poczynając od piaszczystych, piaszczysto-gliniastych, po gliniaste, o ile w danym roku nie kumulują one nadmiaru wody. Optymalna dla wzrostu tymianku wartość pH to 7–8. Tymianek nie jest szczególnie wymagający, jeśli chodzi o rodzaj przedplonu. Udaje się bardzo dobrze zarówno po uprawach zbóż, roślin bobowatych, jak i okopowych. Ze względu na wymagania dotyczące pozostałości pestycydów w surowcu, tymianek nie powinien być uprawiany po roślinach, których intensywna ochrona chemiczna stwarza ryzyko pozostałości substancji aktywnych w glebie i tym samym ich pobierania przez rośliny następcze.

W polskich warunkach tymianek jest uprawiany w systemie wieloletnim – zwłaszcza w województwie kujawsko-pomorskim oraz jednorocznym – na Lubelszczyźnie. Czynnikiem warunkującym długość uprawy jest mrozoodporność. O ile właściwie zadbane, wolne od chwastów plantacje w pierwszym z regionów mogą być prowadzone przez 3–4 lata, o tyle w Polsce wschodniej większość plantacji źle przezimowuje i tym samym jest likwidowana pierwszego roku po jesiennych zbiorach surowca.

Ze względu na czas uprawy na tym samym stanowisku zalecane jest nawożenie organiczne, jednakże nie bezpośrednio w roku uprawy, a w kulturze poprzedzającej. Właściwie utrzymane plantacje mogą być prowadzone na tym samym stanowisku nawet do 6 lat, bez uszczerbku na plonie i jego jakości.

Na podstawie szczegółowych badań określono, że tymianek pobiera z gleby (przy średnim plonie 150 dt świeżej masy z 1 ha) około 4,4 N/10 dt, 1,2 kg P2O5/10 dt, 7,7 kg K2O/10 dt i 0,8 kg MgO/10 dt. Jako orientacyjne dawki nawożenia przy takim zapotrzebowaniu przyjmuje się średnio/ha: około 60–80 kg N, 30–50 kg P2O5 oraz 100–130 kg K2O.

Tymianek jako roślina stosunkowo niska, o długim okresie rozwoju, wymaga starannego prowadzenia – regularnych zabiegów pielenia mechanicznego. Stosowanie środków ochrony roślin w uprawie tymianku ogranicza się w praktyce do minimum i dotyczy zabiegów, prowadzonych przed założeniem plantacji i wysiewem nasion.

Wybór właściwej fazy zbioru zależy od przeznaczenia surowca. Do zastosowania spożywczego wymagane są liście bez udziału kwiatów. W tym przypadku zbiór następuje przed lub w początkowej fazie kwitnienia. Z kolei w celu pozyskania olejków eterycznych, tymianek jest zbierany w fazie pełnego kwitnienia. Z plantacji wieloletnich surowiec jest pozyskiwany dwa razy w sezonie (I pokos na przełomie lipca/sierpnia, II pokos pod koniec września).

Zawartość olejku eterycznego jest uzależniona od warunków klimatycznych oraz pory roku. Surowiec zbierany w drugim pokosie cechuje się wyższą zawartością olejków niż surowiec ze zbiorów letnich, w skrajnych przypadkach nawet o 100%. W celu pozyskania wyższej zawartości olejku, wskazane jest opóźnianie zbiorów, jednakże zbyt długie pozostawienie plantacji i zbiór późną jesienią może znacznie osłabiać rośliny i zmniejszyć ich szanse na przezimowanie. W uprawach jednorocznych jedyny zbiór następuje na przełomie września i października. Najczęściej za pomocą przyczep samozbierających zbierane jest całe ziele, które następnie w tej formie jest suszone w suszarniach termicznych. Ze względu na lotność olejków, zalecane jest suszenie ziela w temperaturze nie wyższej niż 40°C przez około 24 godz. Wraz ze wzrostem temperatury suszenia drastycznie spada zawartość olejków. Właściwie wysuszone ziele zawiera około 10% wody. W tym stanie jest przeznaczane do dalszej obróbki, polegającej na oddzieleniu liści od łodyg. W ostatnim etapie ziele trafia na odsiewacze sitowe, na których pozbywamy się pozostałych kawałków łodyg oraz resztek ziemi. Finalny produkt to liść tymianku. Z powierzchni 1 ha pozyskuje się 1,5–2,5 t wysuszonych liści. 

Autor: dr Rafał Chmielecki
fot. Chmielecki