Powierzchnia uprawy ziemniaków w ciągu roku zmniejszyła się o 75 tys. ha
Według wstępnych danych Powszechnego spisu rolnego z 2020 roku powierzchnia uprawy ziemniaka wyniosła tylko około 227 tys. ha i była istotnie zredukowana w stosunku do danych z GUS z 2019 roku, kiedy określono powierzchnię tego gatunku w gospodarstwach rolnych na 302,5 tys. ha (bez powierzchni ziemniaków uprawianych w ogrodach przydomowych). Od 2020 roku szacowana jest także powierzchnia uprawy wszystkich upraw rolniczych przez ARiMR. Dotyczy to także powierzchni uprawy ziemniaka. ARiMR na podstawie zgłoszeń rolników o dopłaty obszarowe oszacowała powierzchnię uprawy ziemniaka w 2020 roku na blisko 186 tys. ha, a w 2021 roku na 204,3 tys. ha.
Powierzchnia uprawy ziemniaka publikowana zarówno przez GUS, jak i przez ARiMR wydaje się być niedoszacowana w skali całego kraju. Jako przyczynę można podać obawy rolników przed zgłaszaniem mniejszych plantacji (do 1,5 ha) z uwagi na obowiązujące obecnie prawo, definiujące profesjonalnego producenta ziemniaków z możliwością sprzedaży rynkowej swych zbiorów. Najprawdopodobniej mniejsi producenci, uprawiający ziemniaki na mniejszych areałach, nie są chętni do zgłaszania swych upraw, ponieważ nie spełniają warunków Programu dla polskiego ziemniaka, ustanowionego przez MRiRW w 2018 roku, a tym bardziej profesjonalnego producenta. Nie stosują bowiem do zakładania swych plantacji sadzeniaków, wykluczających porażenia bulw przez bakterię Clavibacter sepedonicus, wywołującą bakteriozę pierścieniową ziemniaka.
Według IHAR – PIB Oddział Jadwisin w 2021 roku całkowita powierzchnia uprawy ziemniaka w Polsce (wraz z ogrodami przydomowymi) wynosiła prawdopodobnie ok. 230 tys. ha.
W zależności od regionu ziemniaki były zalane lub przesuszone
Cechą charakterystyczną sezonu 2021 było bardzo duże zróżnicowanie regionalne pod względem pogody. Na terenie kraju wystąpiła zarówno susza, jak i nadmiar opadów. Susza dotyczyła większych regionów (północno-zachodniej i zachodniej części kraju), natomiast nadmiar opadów występował bardzo lokalnie. Stąd wynika duże zróżnicowanie plonowania pomiędzy województwami w kraju, ale także pomiędzy poszczególnymi plantacjami w lokalnych mikroregionach. Opady deszczu z reguły miały charakter bardzo intensywny i dlatego na plantacjach ziemniaka mieliśmy równocześnie problemy z suszą glebową i podtopieniami.
Co spowodowało, że ziemniaki miały niższe plony w tym roku?
Do czynników ograniczających plonowanie ziemniaka w sezonie 2021 roku należy zaliczyć:
- Bardzo chłody maj spowodował wydłużone terminy wschodów roślin ziemniaka na plantacjach jesiennego zbioru, a to mogło spowodować pogorszenie zdrowotności (porażenie przez Rhizoctonia solani), a nawet brak wschodów roślin.
- Na przeważającym obszarze kraju susza glebowa limitowała prawidłowy wzrost zawiązanych bulw. Dotyczyło to szczególnie województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego, wielkopolskiego, łódzkiego, kujawsko-pomorskiego, warmińsko-mazurskiego i częściowo mazowieckiego.
- Lokalne podtopienia wystąpiły szczególnie na plantacjach założonych na pofałdowanych polach, gdzie występowały spływy powierzchniowe. Podtopienia roślin i gnicie bulw wystąpiły na dużą skalę głównie na cięższych glebach.
- Upały w czerwcu, lipcu i sierpniu ograniczały normalny proces asymilacji u roślin ziemniaka i tym samym kumulację plonu.
- W całym kraju wystąpiła masowa migracja stonki ziemniaczanej na plantacje ziemniaka. Producenci ziemniaka zgłaszali problemy ze skutecznością zwalczania tego szkodnika. Powodem były wysokie temperatury oraz niska skuteczność dostępnych na rynku preparatów, stosowanych w walce z tym szkodnikiem. Kurcząca się lista insektycydów dopuszczonych do obrotu zaczyna powodować trudności z niszczeniem populacji wielu szkodników.
- Częste opady spowodowały korzystne warunki klimatyczne dla wystąpienia zarazy ziemniaka. Dotyczy to szczególnie mniejszych plantacji ziemniaka, gdzie ochrona przed Phytophthora infestans nie była prowadzona w ogóle lub prowadzona była oszczędnie oraz plantacji podtopionych, na których nie można było wykonać zabiegów ochronnych.
Plony i zbiory ziemniaka w sezonie 2021
Można prognozować, że średni krajowy plon ziemniaka wyniesie w 2021 roku ok. 315 dt/ha, a tym samym zbiory – ok. 7245,0 tys. ton. Na średnią plonów ziemniaka w bieżącym sezonie wpływ mają bardzo wysokie plony w rejonach o korzystnym rozkładzie opadów i słabe w pozostałych. Dowodem na średnio wysokie plony i zbiory ziemniaka w bieżącym sezonie są te uzyskane w IHAR – PIB o. Jadwisin dla wielu odmian ziemniaka ze ścisłych doświadczeń. Uzyskano od 35 do 60 t/ha na glebie lekkiej, ale o korzystnym rozkładzie opadów.
Niski plon handlowy ziemniaków był poważnym problemem producentów
Poważnym problemem tegorocznego sezonu produkcji ziemniaka jadalnego jest niestety niska jakość handlowa bulw. Widoczne jest to na rynku. Świadczą o tym dość wysokie ceny ziemniaka jadalnego w obrocie hurtowym. Oczywiście, jakość zbieranych bulw zależy od uprawianej odmiany, rodzaju gleby, stosowanej agrotechniki oraz warunków klimatycznych panujących w okresie wegetacji w danym rejonie kraju, czy nawet w konkretnym gospodarstwie.
Na podstawie już kończących się zbiorów ziemniaka w naszym kraju można stwierdzić, że dużo odmian wydało bulwy porażone ospowatością (chłodny maj) czy parchem zwykłym (susza w okresie wiązania bulw). Należy liczyć się także z dużym udziałem bulw zdeformowanych lub spękanych (duże skoki w uwilgotnieniu gleby podczas wzrostu bulw) oraz dość częstym zazielenieniem bulw (rozmycie redlin podczas intensywnych opadów deszczu). Na glebach zwięzłych i tam, gdzie tworzyły się zastoiska wody po opadach, wiele jest bulw zgniłych lub nadgniłych. Z kolei na terenach, gdzie wystąpiła susza, duży udział w zbiorach stanowią bulwy drobne. Można prognozować, że udział plonu handlowego w plonie ogólnym odmian ziemniaków jadalnych nie przekroczy w tym sezonie 70%. Wartość użytkowa bulw ziemniaków jadalnych z tegorocznych zbiorów będzie przeciętna.
Dlaczego gniją ziemniaki
Pojawiły się już informacje od rolników o masowym gniciu składowanych w przechowalniach bulw. Jest to najczęściej gnicie bulw na mokro. To bardzo niepokojąca informacja, ponieważ zgnilizny bakteryjne trudno jest ograniczyć, czy całkowicie wyeliminować z przechowalni. Dotyczy to wielu odmian ziemniaka jadalnego i dla przetwórstwa spożywczego (dość popularnych na naszym rynku). Być może przyczyną takiego stanu było porażenie bakteriami sadzeniaków (także kwalifikowanych). Takie są coraz częściej sygnały płynące od rolników – producentów ziemniaka. Tegoroczna aura podczas wegetacji także sprzyjała wystąpieniu zgnilizn mokrych ziemniaka. Wśród patogenów powodujących straty plonów ziemniaka kluczowe znaczenie mają bakterie zaliczane do rodzajów Dickeya i Pectobacterium.
Najważniejszym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi mokrej zgnilizny ziemniaka jest podwyższona przez dłuższy czas wilgotność gleby, stwarzająca warunki beztlenowe oraz ułatwiająca namnażanie bakterii.
Choroba powoduje straty głównie podczas przechowywania. Nawet jej niewielkie ognisko może przyczynić się do zakażenia bulw sąsiednich. Dodatkowo infekcji sprzyjają uszkodzenia mechaniczne, powstałe w czasie zbioru, a także działalność innych patogenów wywołujących choroby, np. zarazę ziemniaka, suchą zgniliznę czy parcha zwykłego. Źródłem pierwszych zakażeń i najczęściej główną przyczyną występowania choroby w polu w początkowym okresie wzrostu roślin są zainfekowane sadzeniaki. Późniejsze infekcje następują przez chore rośliny znajdujące się na plantacji, pozostawione na polu po wykonanej selekcji, jak również bakterie, które mogą być przenoszone przez wiatr, owady oraz z kroplami deszczu. Choroba pojawia się w większym nasileniu w latach o dużej ilości opadów, na glebach cięższych.
Metodami ograniczającymi straty przechowalnicze powodowane przez mokrą zgniliznę są wnikliwa selekcja bulw porażonych podczas załadunku przechowalni, usuwanie ognisk gnilnych w składowych złożach, niska temperatura przechowywania i częste intensywne wietrzenie.
Inne ciekawe artykuły przeczytasz w nr 12/2021 czasopisma Warzywa i Owoce Miękkie. Zamów bezpłatny egzemplarz!
Autor: dr Wojciech Nowacki, Zakład Agronomii Ziemniaka, IHAR – PIB Oddział w Jadwisinie
fot. Osowski
