Mątwik ziemniaczany
To jeden z najgroźniejszych szkodników ziemniaka i innych roślin psiankowatych, w tym chwastów. Jest zaliczany do inwazyjnych gatunków podlegających obowiązkowi zwalczania.
Mątwiki to nicienie prowadzące osiadły tryb życia. Wytwarzają cysty i w tej formie zimują w glebie na polu. Cysta to martwe ciało samicy, wypełnione jajami lub larwami inwazyjnymi. W sprzyjających warunkach wychodzące z cyst larwy wnikają do korzeni rośliny żywicielskiej, gdzie przechodzą cykl rozwojowy.
Pierwszym symptomem porażenia roślin ziemniaka jest ich placowy, słaby rozwój. Na korzeniach tworzą się cysty. Roślina wytwarza wiele korzeni przybyszowych, które słabo pobierają wodę. Z tego powodu przedwcześnie więdną, żółkną, a w wyjątkowych przypadkach zamierają.
Ograniczenie populacji
Mątwik to szkodnik kwarantannowy. Jego zwalczanie jest trudne. W 100g gleby może być 500–1000 jaj. W Krajowym rejestrze odmian znajduje się ponad sto odmian ziemniaka, oraz informacje o ich odporności na gatunek i patotyp mątwika. Spośród pięciu znanych ras w Polsce powszechnie występuje patotyp Ro1.
Liczebność mątwika można ograniczać poprzez:
- zmianowanie (na 5 lat należy wykluczyć uprawę papryki, pomidora, oberżyny, a nowych plantacji nie zakładać na polach, gdzie są cysty mątwika);
- uprawę odmian odpornych;
- ugorowanie gleby (pasożyty pozbawione roślin żywicielskich giną);
- stosowanie nematocydów.
Krępaki
Zaliczane są do nicieni wolno żyjących. Przedstawicielem tej grupy jest np. krępak zwyczajny, wirusowiec i gruboskórek. Ciało długości 0,3–1,8 mm, robakowate, jest niewidoczne gołym okiem. Cechą charakterystyczną jest sztylet, który służy do przekłuwania tkanki korzeni i pobierania ich zawartości.
Krępaki żyją w glebie na głębokości 20–40 cm (czyli głębiej niż mątwik). Dlatego często podczas pobierania próby do analizy nie są wykrywane. Żerują na ponad 100 gatunkach roślin, w tym uprawnych: na ziemniaku, buraku ćwikłowym, selerze, pietruszce, rzepaku, pszenicy, ozdobnych: tulipanie, piwonii, a także chwastach.
Szkodliwe są głównie z powodu przenoszenia wirusów, np. nekrotycznej kędzierzawki tytoniu (TRV). Wirus TRV powoduje karłowatość roślin, zahamowanie wzrostu. Blaszki liściowe kędzierzawią się oraz pojawiają się objawy pstrej plamistości liści. Są to żółte, okrągłe przebarwienia na liściach. Czopowatość bulw ziemniaków objawia się brunatnymi plamami w miąższu bulw, co dyskwalifikuje je jako produkt handlowy. Takie bulwy nie nadają się do konsumpcji ani przerobu na frytki lub chipsy.
Ograniczanie populacji
Metody zapobiegania są ograniczone. Zmianowanie na niewiele się zda. Do metod profilaktycznych zalicza się:
- sadzenie zdrowych sadzeniaków,
- systematyczne usuwanie chwastów,
- staranne usuwanie resztek roślinnych (źródło zakażenia),
- czyszczenie z resztek gleby narzędzi i części maszyn używanych w gospodarstwie,
- stosowanie nematocydu Vydate 10 G (40 kg na całą powierzchnię uprawy).
Niszczyk ziemniaczak
Gatunek nicienia wolno żyjącego. Podlega obowiązkowemu zwalczaniu (szkodnik kwarantannowy). W glebie występuje w postaci jaj oraz osobników młodocianych i dorosłych. We wszystkich stadiach może przetrwać zimę, żerując na resztkach roślin żywicielskich, bulwach ziemniaka pozostawionych w glebie.
Szkodnik jest polifagiem (ponad 70 roślin żywicielskich), ale główną rośliną żywicielską jest ziemniak. Powoduje znaczne szkody w plonie w czasie wegetacji (poraża nawet 40% bulw), ale także w przechowalniach – straty mogą wynosić nawet 100%. Skórka bulwy w miejscu porażenia staje się pergaminowa, delikatnie zapadnięta. Przez uszkodzenia mogą wnikać do rośliny patogeny glebowe, co skutkuje dalszym rozwojem procesów gnilnych.
W ostatnich latach w Polsce porażenie tym nicieniem jest większe. Wpływa na to wymiana sadzeniaków w UE (np. w Holandii nicień powoduje duże straty), a także ocieplenie klimatu (wzrost liczby pokoleń).
Ograniczenie populacji:
- sadzenie ziemniaków nieporażonych,
- stosowanie płodozmianu z udziałem zbóż, które nie są roślinami żywicielskimi,
- usuwanie chwastów,
- czyszczenie narzędzi i części maszyn używanych w gospodarstwie z gleby.
Błędy w ochronie ziemniaka przed agrofagami
Na ograniczenie plonu ziemniaka wpływa:
- Nieodpowiednie zmianowanie, np. ziemniaki po ziemniakach (jeżeli nie ma mroźnej zimy, niewykopane bulwy ziemniaka wschodzą w kolejnym sezonie w innej uprawie). Prowadzi to do zamieszania odmianowego, np. ziemniakami o innej barwie skórki. Są one źródłem wirusów, na nich bardzo wcześnie pojawia się stonka ziemniaczana, czy ziemniaki po warzywach – ryzyko porażenia zgnilizną twardzikową.
- Sadzenie ziemniaka w zimną, wilgotną glebę i sadzenie zbyt głębokie sprzyja rizoktoniozie.
- Sterty opadowe po ziemniakach obok plantacji. Takie pryzmy to źródło mszyc (wektor wirusów), stonki, a także zarazy zimniaka. Zarodniki tej choroby przenoszą się z wiatrem.
- Nieusuwanie chwastów – gatunków żywicielskich.
- 4. Nieprecyzyjne wykonywanie zabiegów ochrony z uwagi na różnego rodzaju przeszkody występujące na polu.
macka
