Właściwie dobrane opakowania, zarówno transportowe, zbiorcze jak i jednostkowe, ułatwiają utrzymanie dobrej jakości warzyw w czasie transportu, krótkotrwałego przechowania oraz sprzedaży detalicznej. Warzywa liściowe są z reguły towarem bardzo delikatnym, charakteryzującym się niską trwałością pozbiorczą i dlatego powinny być traktowane ze szczególną uwagą i ostrożnością. Z grupy tych warzyw najbardziej popularne są sałata i szpinak, ale również coraz częściej szczaw, seler naciowy, cykoria, rukola, endywia, roszponka, natki warzyw i inne.
Warzywa liściowe ze względu na dużą powierzchnię parowania i brak nalotu woskowego szybko tracą wodę i w przypadku sałaty i szpinaku przyjmuję się, że maksymalny ubytek, przy którym warzywa zachowują przydatność do sprzedaży wynosi 3%. Powyżej tej granicy, więdnięcie jest już widoczne i towar powinien zostać wycofany z handlu.
Folia, ale dostęp tlenu
Pakując warzywa należy pamiętać o zapewnieniu dostępu powietrza do wnętrza opakowania, by nie doszło do wyczerpania tlenu i rozpoczęcia oddychania beztlenowego. Dodatkowo wydzielana w procesie oddychania para wodna nie powinna kondensować na powierzchni liści, ponieważ prowadzi to do gnicia. Szczególnie szybko pleśnienie i gnicie warzyw liściowych rozwija się przy składowaniu w wyższej od optymalnej temperaturze.
Obecnie przygotowując warzywa do handlu, dużą ich część pakuje się w małe siatki, woreczki, tacki, pojemniki plastikowe, które określa się mianem opakowań jednostkowych. Pakuje się małe porcje od 100 g do kilku kilogramów. W przypadku warzyw liściowych stosuje się na ogół opakowania z różnych rodzajów folii, które mają chronić warzywo przed nadmiernym więdnięciem. W zależności od rodzaju folii, w opakowaniach następuje modyfikacja atmosfery i temperatury. Dodatkowo opakowania te powinny chronić towar przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz przyczyniać się do usprawniania handlu poprzez zapewnienie większej wygody dla kupujących, a odpowiednie oznakowanie powinno informować nabywców o cechach produktu.
Jakie folie?
Najprostszym sposobem pakowania jest owijanie pojedynczych główek sałaty lub kapusty pekińskiej w folię rozciągliwą. Folia ochroni warzywa przed nadmiernym więdnięciem, a ponieważ jest bardzo cienka z reguły zapewnia wystarczającą wymianę gazową bez potrzeby wykonywania perforacji.
Bardzo szeroko rozpowszechnione są różnego rodzaju woreczki foliowe. Mogą być wykonane z folii polietylenowej (PE) o niskiej gęstości. Folia PE charakteryzuje się małą przepuszczalnością dla gazów i pary wodnej, dlatego wymagana jest perforacja. Liczba i średnica otworów na powierzchni woreczka powinna być dobrana do gatunku i masy zapakowanego warzywa. W praktyce stosuje się 2–4 otwory o ø 1–4 mm w opakowaniach zawierających 1 kg warzyw i 6–8 otworów w opakowaniach po 6–8 kg warzyw. Można wykonać mniejsze otwory np. o ø 0,4 mm, ale odpowiednio większą ich liczbę. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi w Instytucie Ogrodnictwa, w woreczku dla jednej główki sałaty kruchej powinno być od 4 do 8 małych otworów (ø 0,4 mm).
Oprócz folii PE do wyrobu opakowań stosuje się również: polichlorek winylu (PVC), polipropylen (PP), politereftalan glikolu etylenowego (PET), polichlorek winylidenu (PVDC) i polichlorek alkoholu winylowo-etylowego (EVOH).
Opakowania aktywne
Folie z mikroperforacją lub z mikroporami pozwalają na selektywne przenikanie i wymianę gazów z powietrzem, absorpcję etylenu i pary wodnej. Opakowania te zaliczane są do grupy tzw. opakowań aktywnych, ponieważ ze względu na ciągłą modyfikację atmosfery wpływają na zmianę warunków w bezpośrednim otoczeniu warzyw.
Są zwykle produkowane z przeznaczeniem do składowania określonego gatunku warzyw: sałata – całe główki i krojona, rukola, świeże zioła i inne. Poprzez utrzymywanie stężenia O2 i CO2 na określonym poziomie przyczyniają się do opóźnienia starzenia i utrzymania dobrej jakości tych warzyw prze dłuższy czas. Folia z mikroperforacją ma otwory o średnicy 50–200 mikronów, które wykonuje się poprzez nakłuwanie igłami, a także poprzez traktowanie iskrami elektrycznymi lub laserem. W badaniach w Instytucie Ogrodnictwa folię z mikroperforacją typu P-Plus i Xtend z powodzeniem stosowano do składowania sałaty krojonej.
W opakowaniach tzw. aktywnych mogą być również zastosowane specjalne pochłaniacze tlenu, regulatory wilgotności, pochłaniacze etylenu oraz dodatki antymikrobiologiczne.
Inteligentne czyli sprytne
Opakowania inteligentne zwane też sprytnymi mają dostarczać użytkownikowi informacji na temat stanu zapakowanego produktu, ale nie powinny wpływać na jego jakość. Zawierają one wewnętrzny lub zewnętrzny wskaźnik dostarczający informacji o produkcie podczas transportu, magazynowania, sprzedaży detalicznej i konsumpcji. Najczęściej wskaźnikiem tym jest barwnik, który pod wpływem zmian warunków w opakowaniu zmienia swą barwę i w ten sposób informuje np. o nieświeżości danego warzywa. Uregulowania prawne na terenie Unii Europejskiej dotyczące aktywnych i inteligentnych materiałów przeznaczonych do kontaktu z żywnością zawarte są w Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 450/2009 z dnia 29 maja 2009 r.
Tacki i biodegradowalne
Efektowną prezentację warzyw liściowych na półkach sklepowych uzyskuje się, układając je na tackach styropianowych lub plastikowych owiniętych folią rozciągliwą. Tacki te są lekkie, nie chłonące wody, stabilne i dostępne na rynku w różnych wzorach, kolorach i wielkościach. Do owijania stosuje się cienką folię rozciągliwą i tak zapakowane warzywa są chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi i więdnięciem. Przy zastosowaniu folii o odpowiedniej przepuszczalności dla gazów, można utrzymać w opakowaniu zmieniony skład gazowy, czyli podwyższone stężenie CO2 i obniżone O2.
Podobną rolę spełniają plastikowe pudełka zamykane folią. W ten sposób często pakuje się warzywa, które przeszły wstępną obróbkę, tj. zostały umyte, obrane i ewentualnie rozdrobnione, np. rukola myta lub sałata krojona.
Rosnące na rynkach światowych zainteresowanie opakowaniami biodegradowalnymi (polilaktydy NatureWorks, kompozycje polimerowo-skrobiowe o nazwie handlowej MateriBi, folie celulozowe nowej generacji NatureFlex oraz kompozycje polimerowe EcoFlex i Ecovio) powoduje stosowanie polimerów bazującymi na surowcach naturalnych. Wiele firm sprzedających warzywa ekologiczne już stosuje tego typu opakowania.
Janny MT
Z myślą o warzywach nietrwałych, w tym liściowych, w ostatnich latach na rynek wprowadzono pokrywę (zwaną Janny MT) dostosowaną do litych skrzyń paletowych z otworami wypełnionymi błoną półprzepuszczalną dla O2 i CO2. Otwory te są przystosowane do zamykania i otwierania za pomocą specjalnych zakrętek. Poprzez zamykanie i otwieranie reguluje się wymianę powietrza między wnętrzem skrzyni a otoczeniem, wpływając w ten sposób na skład atmosfery, która zmienia się w czasie składowania warzyw. Poleca się aby w skrzyni ustawiać warzywa w mniejszych opakowaniach w taki sposób, by we wnętrzu zapewnić dobrą cyrkulację powietrza. Chodzi o to, aby w całej objętości skrzyni stężenie tlenu i dwutlenku węgla było na tym samym poziomie.
Maciej Kania
Źródło: Na podstawie artykułu dr Marii Grzegorzewskiej z IO Skierniewice z numeru 6/2018 WiOM
