Paciornica krzyżowianka (Contarinia nasturtii) – muchówka z rodziny pryszczarkowatych, jest uważana za głównego sprawcę braku róż kalafiora, brokułu i główek kapusty, ponieważ szkody wyrządza larwa, która zaraz po wylęgnięciu wgryza się w roślinę i pozostaje niewidoczna.
Atakuje rośliny uprawne i dziko rosnące z rodziny kapustowatych. Jeśli wystąpi w dużym nasileniu (rejony upraw kapusty, kalafiora i brokułu), może wyrządzić znaczne szkody.
W niektórych rejonach wielkość szkód nasila się z roku na rok. W tym sezonie o jej szkodliwości przekonali się m.in. producenci kalafiorów i brokułów na Kujawach. Są to rejony, w których od lat prowadzona jest uprawa warzyw kapustnych. Przyczyn nasilenia szkód może być kilka, m.in. warunki klimatyczne sprzyjające rozwojowi paciornicy oraz nieprowadzenie monitoringu i zwalczania jej w latach poprzednich. Kiedy zauważono szkody, już było za późno na zabiegi zwalczające paciornicę – były one nieskuteczne lub mało skuteczne. Na słabe działanie insektycydów wpływała również temperatura powietrza (temperaturę optymalną dla zabiegu należy sprawdzić na etykiecie – instrukcji dołączonej do opakowania środka).
Szkodliwe larwy - jak je rozpoznać?
- Dorosła muchówka jest jasnożółtobrązowa, wysmukła, długości około 2 mm.
- Skrzydła są delikatne, słabo użyłkowane, a odnóża cienkie i długie.
- Jajo jest białe, długości 0,25 mm.
- Larwy są beznogie, kremowe, dorastają do 2–3 mm, bardzo ruchliwe (zaniepokojone podskakują).
- Bobówka jest brązowa, długości 2 mm. To ona zimuje w glebie.
- Osobniki dorosłe pierwszego pokolenia pojawiają się na przełomie maja i czerwca.
- Samica po uzupełnieniu pokarmu i kopulacji składa jaja (8–15) w kątach młodych liści lub między listki tuż obok wierzchołka wzrostu.
- Po 3–5 dniach wylęgają się larwy, które żerują przez 1–2 tygodnie. Dojrzałe larwy spadają na glebę, gdzie przepoczwarczają się w bobówkach. W ciągu roku występują 3 lub 4 pokolenia (pierwsze – maj, drugie – lipiec, trzecie – sierpień, czwarte – wrzesień).
Szkody wyrządzają larwy, które uszkadzają liście sercowe roślin. Rośliny z uszkodzonym stożkiem wzrostu nie tworzą główki lub róży. Roślina może tworzyć po kilka małych główek z bocznych pąków lub dużo drobnych liści. Obecność paciornicy na plantacji zdradzają nawet w późniejszym okresie skorkowaciałe blizny na pędzie. Jeśli uszkodzenia były niewielkie, to blizny są niewidoczne. Samice mogą także składać jaja w ogonkach liściowych, wtedy objawem żerowania larw jest grubienie, skręcanie i kędzierzawienie liści. W miejscach uszkodzenia przez larwy tkanka może być porażana przez patogeny, wywołujące choroby gnilne. Na plantacjach nasiennych na skutek żerowania larw pękają łuszczyny, co jest przyczyną osypywania nasion.
Grunt to sygnalizacja - Nalot osobników dorosłych należy kontrolować za pomocą pułapki feromonowej
Walka z paciornicą jest trudniejsza niż z wieloma innymi szkodnikami, gdyż rośliny najczęściej nie wyglądają na uszkodzone. Dopiero brak stożka wzrostu albo obecność charakterystycznie poskręcanych liści wierzchołkowych, o silnie zredukowanej powierzchni świadczy o żerowaniu larw paciornicy. W tym czasie jest już za późno na zabiegi środkiem owadobójczym. Dlatego bardzo ważna jest profilaktyka (głęboka orka, zwalczanie chwastów).
Nalot osobników dorosłych należy kontrolować za pomocą pułapki feromonowej, np. deltastop z dyspenserem feromonowym (Biocont). Na plantacjach wczesnych warzyw kapustnych ustawiamy pułapki od połowy pierwszej dekady kwietnia do połowy pierwszej dekady maja, a na późnych odmianach warzyw kapustnych od połowy lipca do połowy pierwszej dekady września.
W przypadku braku pułapek należy szukać złóż jaj w liściach sercowych. Sygnałem do wykonania zabiegu jest 10–15 złóż jaj na 50 kolejnych roślinach. Obserwacje powinny być prowadzone 2–3 razy w tygodniu.
W rejonach, w których stwierdzono szkody powodowane przez larwy paciornicy, należy wykonać opryskiwanie roślin przed formowaniem główek lub róż. Zabieg należy powtórzyć 3 razy co 7 dni.
dr Maria Rogowska; Akademia Nauk Stosowanych Stefana Batorego w Skierniewicach
fot. Rogowska, Wójcik
